Krizin, skandalın bir hafta dayanmadığı Türkiye, harareti azalsa da hala 128 milyar dolar nerede sorusunu konuşuyor.
Hem sayı çok büyük hem de ekonomik kriz her gün daha şimdiki ve yakıcı.
Geçen hafta Karar TV’de Taha Akyol ve Elif Çakır’ın konuğu olan DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan, en merak edilen soruya çarpıcı bir yanıt verdi.
Babacan’ın verdiği bilgiye nazaran 2017’de Merkez Bankası ve Hazine ortasında yapılan protokol, Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı’na getirilmesinden sonra 26 Kasım 2018’de değiştirilerek Merkez Bankası rezervlerinin Hazine aracılığıyla kamu bankaları üzerinden art kapıdan satışının önü açılmıştı.
Pekala, Merkez Bankası neden kurallara uygun olarak şahsen kendisi, ihaleyle, kamuoyuna açıklayarak dövize müdahale etmeyip, bunu art kapıdan, gizlice yapmayı tercih etmişti?
128 milyar doların akıbetiyle ilgili bu kadar kuşku olmasına neden olan temel soru bu.
Babacan’ın bu kritik soruya zamanlamaya dikkat çekerek yanıt verdi:
“Bu prosedürle kurun zaten oluşan bir kur mu, yoksa Merkez Bankası’nın müdahalesiyle oluşan bir kur mu olduğu bilgisi gizlenmiş. Ne vakit başlıyor olay? Kasım 2018 protokolünden sonra başlıyor. 2019 Ocak, Şubat, Mart’ta da ağırlaşıyor. Mart’ta ne var? Mahallî seçimler. Muhtemelen Şöyle bir oyun oynandı. Bakın biz Faizleri düşürdük. Ancak ekonomiyi de o kadar iyi yönetiyoruz ki kur da düşük gidiyor. Üstelik Merkez Bankası da müdahale etmiyor. Bu oyunun oynanmış olabileceğini kestirim ediyorum. Merkez Bankası müdahale açıklamasın, piyasa kendi istikrarını kendi kuruyor, çok iyi yönetiyoruz, çok başarılıyız. Ne vakte kadar, eldeki cephane tükenene kadar.”
Babacan’ın bu başlarda ampuller yakan karşılığını ne manaya geldiğini anlamak için yalnızca 2019 yılının arşivlerine bakmak kâfi.
O arşivler, art kapıdan eritilen rezervlerle düşürülüp, güya piyasa koşullarında düşüyormuş üzere yapılan dolar kuruyla yaratılan iktisattaki geçersiz başarısı öyküsünün seçim kampanyasında nasıl kullanıldığının örnekleriyle dolu.
Yalnızca bir kaçını hatırlayalım, zati birçoklarını herkes hatırlıyordur:
25 Şubat 2019:
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak: “Görüyorsunuz. Şubat ocaktan hakikatten çok daha iyi. Mart şubattan daha iyi, nisan da marttan daha iyi olacak. Nisandan sonra çok daha güçlü bir Türkiye iktisadı ortaya çıkacak. Biz umutluyuz.”
3 Mart 2019
Albayrak: “Ekonomik atakta birileri ‘Türkiye batacak, dolar 7, 8, 10 lira olacak’ diye hayaller kurdu. Güçlü yumruğumuzu vurduk, doları 5 liraya düşürdük.”
19 Mart 2019:
Albayrak: “Ağustos, eylül, ekim aylarında bol bol döviz alıp, ‘6 liradan, 7 liradan niçin, dolar 10 lira, 15 lira olacak ya 6-7 liradan toplayalım dolarları, 10-15’e satarız.’ Sonra ne oldu? Dolar düştü 5 liraya. Bunlar artık kara kara düşünüyor ‘Eyvah eyvah, ne yapacağız?’ Şöyle bir kriz çıksa da füzeyi atsa da şu olsa da bu olsa da dolar yükselse de bir satsak da bir kar etsek. Çok beklersiniz. Hele hele seçimden sonra çok daha beklersiniz.”
28 Mart 2019
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan: “Şimdi TL bulamıyorlar. İş karşıt döndü. Bunu yapamayınca da TL prim yaparken, dolar düşmeye başladı. Dün akşam 5,3 civarlara kadar düşmüş vaziyette. Biz kendimize güveniyoruz, iyi bir pozisyondayız. Seçimden sonra diyorlar… Bu oyunu oynayan bankalar ‘Seçim vakitleri rapor açıklamayacağız’ demeye başladı. Açıklasan ne muharrir? Bundan evvel yaptınız tutmadı, tekrar tutmayacak. Bu siyasi bir dayatmadır. Bir kasvetimiz var o da enflasyon. Enflasyonda düşüş başladı. Burada asıl zahmet faiz konusu. Faizi düşürdükçe enflasyon düşecektir. Asıl sorun faizdir. Ben de bir ekonomistim. Benim tezim şudur, Keynes ve Smith’in…”
26 Temmuz 2019
Erdoğan: “Ne dediysek oyalama taktikleriyle gittiler. Faiz oranlarındaki dramatik düşüşlerin ekonomiyi tepetaklak edeceklerini söylüyordu. Dün 425 baz puan düşüşe gidildi. Battık mı, bittik mi? Piyasalar bunu çok olağan karşıladı. Olması gereken aslında buydu. Bu bile kâfi değil. Yılsonuna kadar bunun devamı gelir.”
5 Kasım 2019
Erdoğan: “Ülkemize geçen sene döviz, faiz, enflasyon üzerinden oynanan oyunu bozduk. Faizi düşürdükçe enflasyon düşer dedik. Bu olunca büyüme hızlanır dedik. Evvelki Merkez Bankası Lideri’ni misyondan aldık, zira laf dinlemiyordu adam. Yeni arkadaşımızla yola devam ettik. Faiz oranlarını düşüreceğiz dedik. Tek haneliye enflasyonda düştük, döviz kurunu nispeten stabil hale getirdik. Gösterge piyasa faizlerinde gerisi arkasına indirimler yapılıyor, araç ve konut kredilerindeki düşüş bu piyasaları canlandırdı. Enflasyonu Ekim prestijiyle %8.6’ya indirerek tek haneye düşürdük tekrar.”
Rezervler satıldıkça, Cumhurbaşkanı’nın tezi doğrulandı, Albayrak bakanlıkta başarılı bulunmaya başlandı.
O günlerin havasını en iyi anlatan imajlardan biri 6 Ocak 2020’de Erdoğan’ın CNN Türk’te katıldığı canlı yayında Ahmet Hakan’ın Erdoğan’ın konuşmasına gerek bırakmadan bu muvaffakiyet öyküsüne yağdırdığı övgülerdi:
“Siz daima faizin inmesi lazım dediniz. Siz ‘faiz inmeli’ dedikçe bunun enflasyonu da indireceğini söylediniz. Siz bunu söyledikçe bütün iktisat uzmanları ‘Bu felaket olur, bu yapılmamalı’ dedi. Ben de onlardan etkilenmiştim. Faiz indi, enflasyon da iniyor… Bu bir süreç, 2008’den beri daima bunu söylüyorsunuz. Nitekim felaket senaryoları yazdılar. Hatta Merkez Bankası Lideri direniyordu indirmemek için herkes onu destekliyordu. Halbuki sahiden faiz indi, enflasyon da iniyor. İktisatta de rastgele bir olumsuz tablo yok, hatta tam bilakis…”
Lakin art kapıdan kapalı olarak eritilen döviz rezervleriyle, soğan depoları basarak, tanzim satış mağazaları açarak, marketlere baskıyla fiyat düşürterek, bankalara faiz düşürme baskısı yapıp, kredi vermeye zorlayarak sopayla ve saklı metotlarla yaratılan bu muvaffakiyet kıssası iktisadın gerçekleriyle örtüşmüyordu.
Bu çelişki Türkiye’nin iyi ve gözü pek ekonomistlerinin dikkatini çekti.
Onlardan biri olan Kerim Rota, 2019’un başından itibaren ekonomistlerin başını karıştıran tabloyu şöyle anlatıyor:
“2019 başında TCMB faizi %24 iken, bankalar “yukarılardan gelen tavsiye”ile mevduatta %20,50’nin üstüne çıkamıyordu. Böylelikle enflasyon o periyot %20 iken, net getirisi %17’lere düşen TL mevduat sahipleri, tercihlerini döviz almak istikametinde kullanmaya başlamıştı. Birebir devirde kamu bankalarının piyasada olağandışı formda döviz satışı yaptığı konuşulmaya başlandı. Mahallî seçimler kapıdaydı. Hükümet TCMB’nin para siyasetini mevduat tavanı ile etkisiz hale getiriyor, tıpkı vakitte dövizin yükselmesini ise meçhul bir kaynaktan gelen dövizlerle kamu bankaları eliyle önlemeye çalışıyordu.”
O günlerde hatırlanacaktır, o bilinmeyen döviz kaynağının Katar’dan gelen milyar dolarlar, Çin’den gelen paralar hatta Türkiye’ye aktarılan kara paralar olduğuna dair tezler ileri sürüldü.
Ekonomistler, bu tuhaflığın peşinde düştü.
Birinci ipucunu yakalayan yayınladığı bültenlerle bu sayıları yakından takip eden ekonomist Haluk Bürümcekçi oldu.
21 Mart 2019’da Bloomberg’e TCMB rezervlerinde anlaşılamayan bir düşüş hesapladığını ve TCMB tarafından buna açıklık getirilmesi gerektiğini söyledi. Merkez Bankası aylık toplantısında sorulan bir soru üzerine bu iddiayı yalanladı.
23 Mart’ta bu defa T24’den Barış Soydan rezervlerdeki bu sıra dışı erimeye dikkat çeken bir yazı yazdı.
1 Nisan’da yayınladığı bültende Haluk Bürümcekçi, Aralık 2018-Mart 2019 ortasında Merkez Bankası rezervlerinde 11,5 milyar dolara yakın kaçak olduğunu ortaya koydu.
Lakin bütün bu argümanlar bahse hakim dar bir ekonomist etrafın dışında pek duyulmadı. İktisatta muvaffakiyet öyküsü anlatan iktidar etraflarından de bir ses çıkmadı. Esasen herkesin gündemi lokal seçimler ve iptal edilen İstanbul seçimleriydi.
Ta ki Financial Times’ın 18 Nisan 2019’da manşetine kadar.
Financial Times, Merkez Bankası bilançosunda borç alınan döviz ölçüsünün artışına karşın rezervlerin düşmesini sorguladı, kuşkuları lisana getirildi.
Gazetenin manşetine iktidar cephesinden çok sert bir reaksiyon geldi.
İktidarı gazeteleri “FT’nin yakışıksız algı operasyonu” manşetleriyle çıktılar.
Anadolu Ajansı, Merkez Bankası rezervlerinin o hafta 505 milyon dolar daha artıp 97 milyar dolara yükseldiği haberini yaptı.
Tıpkı gün Cumhurbaşkanı, konuşmasında ismini vererek Financial Times’a yüklendi:
“Türkiye olarak son yıllarda memleketler arası bir karalama kampanyasına maruz kalıyoruz. Şu an ülkemdeki ekonomik durumla alakalı batı tüm medya organlarıyla iktisadımızı çökmüş üzere gösteriyor. Siz ne yaparsınız yapın, Türkiye dimdik ayaktadır. Financial Times bu türlü yazmış sen ne yazarsan yaz, alışacaklar. Türkiye’nin gücünü de kabullenecekler. Bunlar daima bu başlıkları atacaklar. Global adaletsizlikler konusunda sesimizi yükselttikçe akınların dozu yükseliyor.”
30 Nisan’da Uğur Gürses, Merkez Bankası enflasyon raporu toplantısında bu savları Merkez Bankası’nın o günkü lideri Murat Çetinkaya’ya sordu ancak yanıt alamadı.
Piyasalarda tuhaf şeyler olmaya devam etti.
9 Mayıs 2019 Perşembe gününü 6,24 liranın üzerinde kapatan doların, ikisi finansal süreçlere kapalı toplam üç günde 6 liranın altına kadar inmesi üzerine tekrar kuşkuları artırdı.
Bloomberg, üç kaynağa dayandırdığı haberinde bu para transferinin kamu bankaları tarafından yapıldığını ve kıymetinin 1 milyar doları aştığını yazdı.
Reuters, üst seviye bir yetkiliyi kaynak gösterdiği haberinde “Ziraat Bankası başta olmak üzere kamu bankaları aracılığıyla bir hafta içinde yaklaşık 4,5 milyar dolar sattığını duyurdu.
Artık bâtın muvaffakiyetin formülü en azından iktisat etraflarında deşifre olmuştu.
Albayrak, Temmuz ayında iktisat yazarlarıyla yaptığı toplantıda argümanlara değinmeden “Gerek büyümede, gerek istihdamda, gerek ekonomik iktisadi faaliyette birçok negatif kestirimleri bir kenara olacak halde, beklenen hiçbir ‘en makus senaryo’nun gerçekleşmediğini de şükürler olsun çok daha iyi bir sonuçla bu bir yılı kapatacağımızı söz edebilirim. Keşke çok eski periyotlarda Merkez Bankalarımız, liderlerimiz daha fazla rezerv biriktirselermiş” dedi.
Rezervlerdeki erime ay ay ekonomistler tarafından takip edildi.
Ancak saklı kapaklı müdahalelerle döviz baskılanması karşısında bu karmaşık, teknik prosedürün yanlış olduğunu söyleyenlerin sesi pek duyulmadı.
Nihayet 2 Kasım 2019’da Kerim Rota, “Con Ahmet’in Dönemi Daim Makinesi Döviz Piyasasında” başlıklı meşhur yazısını yazdı ve ekonomist olmayanların tam olarak anlayamadığı sıkıntıyı daha geniş kitlelere anlattı.
O sırada şimdi eritilen rezervler 30 milyar dolar civarındaydı.
İşte bu yazının akabinde bu tekniği deşifre eden ekonomistlere iktidar cephesinden direkt hücumlar başladı.
Kerim Rota’nın yazısından dört gün sonra Sabah Gazetesi’nde Albayrak’a yakın bir kalem “Yalancı çobanlar yandı” başlıklı bir yazı yazdı.
https://www.sabah.com.tr/yazarlar/dilek-gungor/2019/11/06/yalanci-cobanlar-yandi
Yazıda direkt Rota ve bu tenkitleri yapanlar 6 aydan iki yıla kadar mahpusla tehdit edildi:
“Hiçbir varsayımı tutmayan bu kısmın finansal piyasalarda istikrar sağlandıktan sonra ortadan kaybolduğunu lisana getirdim. Kendilerine de ‘yalancı çobanlar’ yakıştırmasını yaptım.
Pekala bu arkadaşlar ve ROTA’syona uğrayan türevlerinin finansal piyasalarda sağlanan istikrardan sonra yüzü kızardı mı?
Hayır…
Üstelik, her gün çıkıp iktisada, Türk Lirası’na, finansal göstergelere ait palavra, yanlış ve aldatıcı bilgiler sallamaları da yanlarına kâr kaldı.
Ancak… Şu günlerde bahisle ilgili bir düzenleme hazırlığı yapıldığını biliyorum…yalan, yanlış ve aldatıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, bu suretle menfaat elde edenlerin, 6 aydan iki yıla kadar mahpus ve 5 bin güne kadar isimli para cezasıyla cezalandırılması gündemde…
Kısacası, artık o denli bol keseden sallamak yok beyler!”
Yeni Şafak’ta profesyonel olarak halkla münasebetler işi yapan bir müellif, direkt Rota’yı maksat gösteren bir yazı kaleme aldı:
“Yalnız, şu iki çift lafı etmeden geçmeyelim: Birincisi, ülkemiz bu ve bunun üzere karalama kampanyası, iftiralarla maksat gösterme, finansal kriz çıkarma gayretlerine daima direndi… Bunların üstesinden de daima geldi…İkincisi, haydi dış düşmanları anladık diyelim de siz içerdekiler siyasi çıkarlarınız için bu hainliğe nasıl ortak olursunuz, onu hiç anlayamadık!”
https://www.yenisafak.com/yazarlar/ali-saydam/turkiyenin-pacasi-ve-sulukleri-2053683
Lakin bu ikazlara karşın 2020’nin sonuna kadar, yani şimdi o yarasa yakalanıp Wuhan’daki pazara getirilmemişken Merkez Bankası rezervlerinden bu formülle 33 milyar dolar satılmıştı.
Türkiye’deki birinci koronavirüs hadisesinin görüldüğü Mart 2020’ye gelindiğinde Merkez Bankası net rezervi artık sıfırı görmüştü.
Türkiye, makyaj için eritilmiş rezervlerle pandemiye girdi.
Tekrar Kerim Rota’nın tabiriyle “rulet masasından kalkamayan kumarcı” üzere pandemi devrinde de tıpkı bilinmeyen kapaklı formülle döviz rezervleri art kapıdan satılarak memnun iktisat tablosu yaşatılmaya çalışıldı. Rezervler eksiye indi.
Con Ahmet’in dönem daim makinesi meşhur Pazar akşamı yaşanan Instagram istifasına kadar çalışmaya devam etti.
Aslında amaçlanan, şayet bir küme iyi ekonomist bu bâtın kapaklı usulü teşhir etmeseydi ve koronavirüs krizi ortaya çıkmasaydı, Con Ahmet’in zaman daim makinesi formülüyle 128 milyar dolarlık rezervi 2023 seçimlerine kadar yavaş yavaş eriterek seçime iktisatta bu geçersiz muvaffakiyet kıssasıyla girmekti.
Lakin Babacan’ın dediği üzere pandemi yüzünden eldeki cephane erken tükendi.
Bugün artık seçim kampanyasında dövize vurulduğu söylenen o güçlü yumruğun ne olduğu biliniyor.
128 milyar dolar nerede soruları muhataplarını terletmeye devam ediyor.
Ancak 128 milyar dolar probleminde yolsuzluk ya da öteki bir usulsüzlük arayanlar yanılıyor.
Sorunun yanıtı her ikisinden daha vahim görünüyor:
Aslında her şey skor içindi…
Rezervler uydurma bir iktisat iyi gidiyor algısı yaratmak, sanal bir muvaffakiyet öyküsüyle göz boyamak için, Cumhurbaşkanı’nın faiz-enflasyon tezini doğrulamak, mahallî seçimlerde meydanlara doları düşürmüş, ekonomiyi iyi yöneten bir iktidar olarak çıkabilmek için eritilmiş.
Bu düzmece muvaffakiyet öyküsü için devletin sopası bazen faiz indirmeyen bankacıların, bazen fiyat indirmeyen marketçilerin, bazen de soğan üreticinin başına vuruldu. TÜİK sayılarıyla oynandı, Merkez Bankası’na zımnî kapaklı döviz müdahalesi yaptırıldı.
Şimdi rezervler 30 milyar dolar eritilmişken bu tekniğe itiraz eden ekonomistler de mahpusla tehdit edildi.
Günün sonunda ortaya çıkan skor malum.
En azından bugün bu gerçeği ortaya çıkaran Türkiye’nin iyi ve yürekli ekonomistlerine bir teşekkür borçluyuz…
Karar