Koronavirüs öncesinde başlayan ekonomik buhran salgınla birlikte daha büyük bir boyuta ulaştı. Yabancı yatırımcının kaçması ve iktisatta yaşanan bağımsızlık problemleri Merkez Bankası’nı da (TCMB) derinden etkiledi. Döviz rezervleri her geçen gün azaldı, para basmayla birlikte dövize olan gereksinim da arttı. Yapılan onca swap görüşmesinden olumlu bir sonuç çıkmayınca, Merkez içerde yeni hamleler yaptı. Bunlardan biri ise TCMB’nin tutmaları gereken mecburî karşılıklar. 3 puan arttırılan zarurî karşılıklarla piyasadan yaklaşık 9.2 milyar dolar meblağında döviz ve altın cinsinden likidite çekilecek. Böylelikle Merkez’in brüt rezervi artmış olacak. Net rezervler ise tıpkı kalacak. Net rezervler için ise yeni swap kanalları aranmaya devam edilecek. Laf konusu meblağ, TCMB brüt rezervlerine eklenecek. Açıklamada şu tabirlere taraf verildi: “Kovid-19 salgınının olumsuz tesirlerinin sonlandırılması emeliyle 17 Mart 2020 tarihinde açıklanan önlemler çerçevesinde; gerçek kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalar için yabancı para mecburî karşılık orantıları 500 baz puan indirilmiş, 5.1 milyar ABD doları karşılığı likidite özgür bırakılmıştı. Buna ek olarak, gerçek kredi büyüme koşullarını birinci sefer sağlayan bankalara yaklaşık 9.2 milyar ABD doları karşılığı likidite verilmiş, böylelikle bankacılık sistemine yekun 14.3 milyar ABD doları karşılığı likidite sağlanmıştır. Bu sefer, sıradanlaşma sürecinin bir kesimi olarak, finansal istikrarın desteklenmesi hedefiyle, yabancı para farz karşılık orantılarının tüm bankalar için tüm yükümlülük cinslerinde ve vade dilimlerinde 300 baz puan artırılmasına karar verilmiştir. Alınan bu kararla, piyasadan yaklaşık 9.2 milyar ABD doları fiyatında döviz ve altın cinsinden likidite çekilmesi beklenmektedir. Kelam konusu değişiklik, tesisi 24 Temmuz 2020 tarihinde başlayacak olan 10 Temmuz 2020 tarihli yükümlülük periyodundan itibaren muteber olacaktır.”
Resmi Gazete’de yayınlanan Farz Karşılıklar Hakkında Tebliğ’e nazaran; vadesiz, ihbarlı, 1 aya kadar, 3 aya kadar, 6 aya kadar ve 1 yıla kadar vadeli mevduat/katılım fonu yabancı para yükümlülükler farz karşılık nispeti yüzde 19’dan yüzde 22’ye çıkarıldı. 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli yabancı para yükümlülükler için farz karşılık nispeti ise yüzde 15’ten yüzde 18’e yükseltildi.
VARLIKLAR EKSİYE DÜŞTÜ
Bankalar muhtemelen arttırılan zarurî karşılık nispetlerine karşı gelen meblağları merkez bankasına swap yoluyla verdikleri dövizlerden karşılarlar. Bu durumda merkez bankasının brüt rezervi değişmez, net rezervi azalmış olur. Ekonomist Mustafa Sönmez “Merkez Bankası, bankalara buyurdu ki, topladığınız döviz mevduatlarından farz karşılık olarak bana yatırdıklarınızı 3 puan daha artırıyorum. Yani, bana cephane lazım. Döviz varlıkları eksiye düşmüş” dedi.
BANKALAR 9.2 MİLYAR DOLARI NEREDEN BULACAK?
Merkez Bankası’nın döviz zarurî karşılıklarını 300 baz puan artırmasını açıklayan analist Yalçın Karatepe “Sanırım pahalılıkta bir patlama yaşanmasından telaş ediyorlar. Şöyle ki; bankalar ek 9.2 milyar doları nereden bulup Merkez’e yatıracaklar? En kolay prosedür Merkez ile yaptıkları swapların bir kısmını sonlandırmak ve/veya ROM’da bulunan dövizleri TL ile takas etmek. Her iki durumda da Merkez’e TL verip oradan döviz almak gerekecek. Son vakitlerde yaşanan kredi patlamasından tasa ettikleri için bu yolu seçmiş olabilirler. Zira karşılık nispetlerindeki artış kredi genişlemesi yapan bankalara da uygulanacak” dedi.
KREDİ GENİŞLEMESİ ALIŞILAGELMIŞ GÖRÜNMÜYOR
Merkez Bankası’nın hamlesine siyasetten de kıymetlendirme geldi. Gelecek Partisi Umumî Yönetici Danışmanı İbrahim Turhan “Merkez Bankası ile ilgili düzenlemeleri cumartesi günleri yapmak üzere bir teamül oluştu. Yabancı para zarurî karşılık nispetleri, tüm yükümlülük cinslerinde ve vade dilimlerinde 300 baz puan artırıldı. Yıllık gerçek kredi büyüme orantısı yüzde 15’in üzerinde olan bankalar da artıştan muaf tutulmadığına nazaran Merkez Bankası piyasadaki döviz likiditesini çekmekte kararlı demek. Piyasadan yaklaşık 9.2 milyar dolar çekilecek. Kararın münasebeti sıradanlaşma süreci ve finansal istikrar. Siz ne kadar “normalleştiniz” bilmiyorum lakin dış ticaret istikrarı, bütçe açığı, kredi genişlemesi pek olağan görünmüyor. Haksızlık etmeyelim; büyüme iyi görünüyor. Nakdî genişleme ve kredi talebi coşturdu. Muhtemelen tarihin en güçlü üçüncü çeyrek büyüme verisini görebiliriz. Şöyle tuhaf bir durum var; finansal istikrarı tehdit eden gelişme, şiddetli kredi büyümesi TL’de lakin karşılıklar yabancı parada artırılıyor. Sanki neden? İnsanın aklına durup durduk alanda gereksiz sorular geliyor; ‘acaba swaplar düşüldükten sonra net dış varlıkların sıfırın epey altına inmiş olmasının bu kararda tesiri var mıdır’ diye. Lakin biz zihnimizi bulandırmayalım. Bu arada bu gelişmeyle hiç ilgisi olmayan bir şey geliverdi aklıma: Arjantin’de geçen yıl Ekim’de döviz alımına kısıtlama getirilmiş ve Aralık’ta döviz alımlarında vergi yüzde 30’a çıkarılmıştı. Besbelli tatil günü bu kadar çalışmak zihni yoruyor, gereksiz çağrışımlar yaptırıyor” açıklamasını yaptı.
AÇIK YASAL HUDUDU AŞTI
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) açıkladığı son olgulara nazaran kamu mevduat bankalarının döviz cinsi varlıkları ve yükümlülükleri arasındaki fark 2020’de yaklaşık iki kat artarak 10 Temmuz itibarıyla 9.74 milyar doları buldu. BloombergHT’nin haberine nazaran kamu bankalarının yasal öz kaynakları tıpkı devir itibariyle 32.2 milyar dolar seviyesinde bulunuyor. Bu, net döviz açığının kamu bankalarının anaparalarının yüzde 30’una ulaştığı mealine geliyor. İlgili mevzuat net döviz açığının kapitalin yüzde 20’si seviyesinde olmasını öngörüyor fakat yılda altı sefer bu nispetin aşılmasına müsaade ediliyor. Türk bankaları döviz yükümlülüklerinin yarattığı riski, swaplar ve opsiyon kontratlarıyla dolar ve euro alarak hedge ediyorlar. BloombergHT “Siyasi idarenin kur istikrarına ehemmiyet vermesi” nedeniyle 9.7 milyar dolarlık açığın bir kısmının banka bilançolarına aktarıldığını belirtti.
Karar