Recep Kayalı, Bilge Kültür Sanat tarafından okura sunulan Kamburuma Üç Sebep isimli hikaye kitabında kamburları adeta bir ateş kesimine dönen karakterleri eksenine alarak, çok vakit unutulmayacak hikayeleriyle okur karşısında. Söylenenden çok söylenmeyenleri anlatan hikayeleri hakkında kendisiyle KARAR okurları için söyleştik.
Klasik bir soruyla başlayalım. Biraz kendinizden ve yazma serüveninizden bahsedebilir misiniz?
Matbaa emekçisi bir babanın ve mesken hanımı bir annenin oğlu olarak İstanbul’un kenar mahallelerinin birinde büyüdüm. Sıkılgan bir çocuktum. Oyunlar ürettiğimi, kurgular uydurduğumu hatırlıyorum.
EDEBİYAT, DÜNYANIN KÖTÜLÜKLERİYLE ARAMA ARALIK KOYAN SIĞINAK
Okumayı sökmemle de değişik bir dünyayla tanıştım. Bir kez farkına varırsanız bir daha asla hayat sizin için eskisi üzere olmaz. Her şey farkında olmakla olmamak ortasındaki ara kadardır. Bu fikre inanıyorum. İçinde yaşadığımız bu geçmişi kınalı dünyanın, toplumun, vaktin farkına varınca görünmez ağır yükler birikiyor kalbinizde, sırtınızda. Siz de bunlarla başa çıkmaya çalışıyorsunuz. Az evvel saydıklarımla ortanıza bir uzaklık koyma muhtaçlığı hissediyorsunuz. Varoluşunuzu manalandırıp kendinizi inşa etmenin gerekliliğini duyumsuyorsunuz. Bunu sağlayan şey benim için hikaye özelinde edebiyat oldu. Varoluşumu manalandıran, kendimi inşa etmemi sağlayan, dünyanın kötülükleriyle arama aralık koyan bir sığınak.
Her devir yazmakla ilgilendim. Ortaokulda da Türk sinemalarından bozduğum hikayeler yazıyordum. Lisede şiir ve tiyatro oyunlarını denedim. Lakin bunların hepsi hikaye çeşidine yakın metinlerdi. Benimle her periyot yürüyen, daima içimde olan bu tipe eğilince az evvel bahsettiğim varoluşumu manalandıran bir sebep buldum. Yalnızca hikaye kurup metin oluşturduğum anlarda daima istek ettiğim o bütünlüğü, tam olma hâlini hissedebiliyorum.
-Dip ve Taşın Dediği isminde iki hikaye kitabınız daha var ve hikayelerin çoğunluğu büyülü gerçeklikle ve kara mizahla kaleme alınmış. Fakat, üçüncü hikaye kitabınız Kamburuma Üç Sebep epey rasyonel. Büyülü gerçeklik ve fantastik için anlatılan konuyu kırk bohçaya saklamaya benzeten çoktur. Bu geçişin sebebi nedir?
Hayat, gördükleriniz, sizi yazmaya iten şeyler saklanamayacak kadar sert mi?
Bu tespitlerinize katılıyor ve böylesi derin bir inceleme yaptığınız için teşekkür ediyorum. Öncelikle büyülü gerçekçilik, kara mizah, kirli gerçeklik, üçlemeler, rasyonel diye isimlendirebileceğimiz hikayelerin kitaplarımda yer almasının temel sebebini kendimi her hikayede daha fazla zorlamak istemem olarak açıklayabilirim. Hiçbir vakit tek tip bir hikaye muharriri olmak istemedim. Bunun için de kendi üslubumu oluşturup bana vakit ayıran okurumu hikaye çeşidi içindeki farklı renklerde gezintiye çıkarma yolunu seçtim. Repertuvarı geniş bir öykücü olmak ve bunu kotarabilmek benim için çok bedelli.
Yanıtıma Kamburuma Üç Sebep özelinde devam edecek olursak bu kitabın başkalarından farklı olması da katiyetle şuurlu bir tercihti. Gerçeğin bükümüyle ortaya çıkarttığımız yeni gerçekliğin, oluşturduğumuz atmosferin okur tarafından kabul görmesi, bunun “rasyonel” olarak tanımlanması da bu tercihimin gerçek olduğunu gösteriyor. Demek ki inandırabilmişim. Ne keyifli bana.
Kamburuma Üç Sebep başka kitaplara nazaran sevinç ve mizaha daha az başvurduğum bir kitap oldu. Bu durumun içinde bulunduğumuz çağ, toplum, otorite ile aramda hissettiğim uyumsuzluğun derinleşmesi ile ilgili olduğunu düşünüyorum. Şahit olduklarımız, hissettiklerimiz, dâhil olduklarımız bizleri dönüştürüyor. Zannedersem bu dönüşüm sonucunda da sevinç azalıyor. Bunun yerine onlarla gayret etmeyi seçiyorsunuz.
-Öykülerin çoğunluğu Oedipus karmaşası üzerine kurulmakla birlikte, babanın bir otorite figürü olmasıyla sosyo-kültürel çözümlemeler de yaptırıyor. Keza baba-kız hikayeleri de. Bunu şuurlu bir halde mi yaptınız?
Hikayelerin Oedipus karmaşası üzerine kurulduğunu düşünmemekle bir arada bu karmaşanın uzantıları ile ilişkilendirebileceğini kabul ediyorum. Karakterler babayı reddetmiyor ya da o figürle bir otorite çatışmasına girişmiyor. Fakat özgürlüğün ya da köksüzlüğün, hayata devam edebilme gücünün ya da mağlubiyetleri beraberinde getiren zayıflıkların, başıboşluğun, aylaklığın, buhranların ya da mecburî çabaların sebepleri olarak o figürün varlığını, yeterliliğini, yokluğunu irdeliyor diyebiliriz.
TOPLUMDAKİ ROLLERİMİZİ ‘VASATIN KURALLARI’ BELİRLİYOR
-Size nazaran Türkiye’de en çok hangi ebeveynle olan münasebet sıkıntılı? Anneyle her biçimde irtibata geçilirken, babayla olan alaka daima halının altına mı itiliyor?
Yalnızca ebeveynlerle olan ilgide değil tüm toplumun birbiriyle olan irtibatında problemler olduğunu düşünüyorum. Sorunuza dönecek olursak anne ya da babalarla olan bağlantıların yanlışsız yönetilemediğini söyleyebiliriz. Lakin bunlar coğrafyaya, geleneklere, ekonomik duruma, eğitime nazaran değişkenlik gösterebilir.
Türkiye’de hangi role bürünürseniz bürünün zorlanırsınız. Anne- baba olmak, evlat olmak, sanatçı olmak, yönetici olmak ya da çocuk olmak… Bunlardan hangisini ele alırsanız alın bir müddet sonra karmaşayla karşı karşıya kalacaksınız. Kişinin kendi hayatıyla alakalı çok az kelam sahibi olduğu, beklentileri karşılamaya çalışmakla bir ömür geçirdiği, kendisine gösterilene yanlışsız hareket ederek büyüdüğü bir toplumsal yapı içerisinde aksi bir durumu bekleyemezsiniz. Erkek çocukları üzerinden bir örnek vereyim. Bir erkek çocuğu ailenin sonraki önderi olarak yetiştiriliyor. Herkesi kurtaracak, babanın yarım bıraktıklarını tamamlayacak, kendi ailesini kurarak bunu sürdürebilir hâle getirecek kişi. Bu şuurla büyütülen bir çocuk kendisine yaşama devam edebilmek için bir sebep bulmuş oluyor. Kendisine kodlanan bu ödevle yaşayan kişinin ailesiyle kurduğu bağ de yalnızca misyonlarını yerine getirip getirememek üzerine inşa ediliyor. Burada temelinde sevginin yer almadığı gizil bir mutabakatla devam eden sorumluluklar bütününden kelam ediyoruz. Çok üzücü bir durum. Üstelik bu fikirle yetiştirilen çocuk kendisini potansiyel güç, başkan, kurtarıcı olarak görüyor. Buradaki konfor alanında kendisine gösterilen ilgi ve alakayı toplumun her noktasında kazanmaya çalışıyor. Pekala nasıl? Natürel ki baskı ve güçle. Zira baskı ve gücün beraberinde getirdiği endişe odaklı saygıyı kazanmak çok kolaydır. Kısa vakitte elde edilir lakin çok kolay kaybedilir. Bu da travmatik bir süreç.
Vasatın belirlediği hayat ve ahlak kuralları işlerliğini sürdürsün diye şahısların toplum içindeki rolleri şekillendirilmiş, sevgi ve aidiyetin yerini gizil bağlar, içini istediğiniz üzere doldurabileceğiniz hürmet üzere kavramlar almıştır. Sorunun son kısmına gelince baba Türk toplumu için metafor olarak da kullanılmakta. Otoriteyi, devleti de temsil etmektedir. Bu da üstte bahsettiğim ödev kavramıyla ilişkilendirilebilir. Anne bu yapıda sizin üzere otoritenin altında yer alan bir alanı temsil ettiği için daha rahat yakınlık kurulabiliyor.
‘BİZ KAMBURUNU SEVEN İNSANLARIZ’
-İnsanoğlunun çekip alsan yeri sızlayan, bıraksan yükü çok olan kamburları nelerdir sizce?
Ben Tanrı’da şık duran özelliklerin şahıslarda bulunmasının onlara kamburlar oluşturduğunu düşünüyorum. Rızık vermek rolünün evvel anneye sonra babaya verilmesi, yazabilmek, yalnızlık üzere. Bunlar kişiyi hem büyüten hem ona hürmet duyulmasını sağlayan hem varoluşunu manalandıran lakin yanlışsız yönetilmezse büyük ıstıraplara sebep olacak yükler. Örneğin ben yazamadığım vakitlerde büyük bir iç ezasıyla uğraşıyorum. Yalnızlığı seven ve kalabalıktan rahatsız olan biri olarak birtakım vakitlerde da bir insanın sıcaklığını ve yakınlığını özlüyorum. Bunun haricinde aşk, dostluk ve aile üzere kavramlar da çekip alsan yeri sızlayan lakin yönetemediğinde yükünün ağır olduğu kamburlar. Natürel bizler kamburlarını seven insanlarız. Orası farklı.
‘İNSAN KENDİ ACISINI ARABESK OLARAK TANIMLAMAZ’
-Dil olarak hayli özenlisiniz. Hikaye bahisleri okuyanın burnunun direğini sızlatıyor fakat bu arabesk bir metin asla değil. Bunun için eminim çalışıyorsunuz?
Bahsettikleriniz metni oluştururken dikkat ettiğim hususlar. Yorumlarınız için teşekkür ederim. Sizin üzere bedelli bir öykücüden bunları duymak beni çok keyifli etti. Lisan konusunda titiz davranmaya itina gösteriyorum. Hikayeyi bitirdikten sonra kırk sefer okuyorum. Sonra orta verip bir daha okuyorum. Editör olmam da lisan ile ilgili kusurları ortadan kaldırma konusunda bana çok katkı sağlıyor. Üslup, ritim, akış vb. hususlarda hiç düşünce çekmedim lakin lisanı geliştirmek, çapakları temizlemek için çok efor harcadım. Arabeske gelince bu hikaye yazmaya başladığım birinci vakitlerden beri üzerine düşündüğüm bir mevzu. Ben yalnızca sağlam bir atmosfer oluşturup orada nefes alıp veren insanların öykülerini belirli bir vakit dilimi içerisinde anlatıyorum. Şahıslar kendi acılarını arabesk olarak tanımlamazlar. İçinde bulundukları duruma yabancılaşmak olur. Yaşadıklarımızı manalandırıp problemleri çözmeye çalışırken yaptıklarımız kıssaları oluşturuyor. Hikayeye uygun kurguyu ve atmosferi oturttuğunuzda duyguyu da en gerçek biçimde karşı tarafa geçirebiliyorsunuz.
-Son olarak, neler yazıyorsunuz ve okuyorsunuz?
Şu sıralar bir hikaye belgesi üzerinde çalışıyorum. Büyük oranda tamamlandı. Hazır hissettiğimde yayınlanacak.
Geçtiğimiz günlerde kıymetli edebiyatçı Adil İzci’nin Varlık Yayınları’ndan çıkan Anılarda Sait Faik isimli derlemesini okudum. Edebiyat tarihimize damga vuran pek çok kıymetli şahsiyetin ustayla yaşadıklarını okumak çok keyifliydi. Tavsiye ederim. Şimdilerde de Necip Mahfuz’dan Kuştimur Kahvehanesi’ni okumaya başladım.
Karar