Avrasya coğrafyasının merkezinde yer alan Kazakistan’daki gelişmeler Türkiye açısından büyük ehemmiyet taşıyor. Bağımsızlığının akabinde geçen yaklaşık 30 yıllık müddette bölgesinde özgün bir pozisyona yükselen Kazakistan Cumhuriyeti, Türkiye’nin tesirli bir stratejik ortağı olmanın yanı sıra, Türk dünyasının bütünleşme kararlarında da bugüne kadar öncü bir rol oynadı. Bu sebeple 10 Ocak 2021 tarihinde gerçekleşecek parlamento seçimleri Kazakistan’ın yeni yol haritasında değerli bir nokta teşkil ediyor.
“SİYASİ SİSTEMİMİZİ YENİ DURUMA ADAPTE EDİYORUZ”
Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev 1 Eylül 2020’de “Yeni bir gerçek karşısında Kazakistan: Aksiyon zamanı” başlıklı konuşmasında şöyle demişti: “Biz bir yerde durmuyoruz. Siyasi sistemimizi yavaş yavaş yeni duruma adapte ediyoruz. Toplumumuzun siyasi ıslahatlara muhtaçlığı var, bu yüzden katiyetle devam edeceğiz. Demokrasinin ana düşmanları cehalet ve popülizmdir. Bu gerçek dikkate alınmalıdır. Bu ıslahatların ve değişikliklerin başarılı bir halde uygulanması, hepimizin birliğine, vatanseverliğine ve yurttaşlık sorumluluğuna bağlıdır”.
Kazakistan’ın siyasi, idari, ekonomik ve gibisi alanlarda elde edeceği ıslahatın sonuçları, iki ülke bağları kadar, Türk dünyasının gelecek vizyonu bakımından da sembolik bir mana taşıyor. Yeni Cumhurbaşkanı Tokayev periyodunda dikkat çeken en kıymetli konu ise hayatın her alanına dokunabilecek ıslahat ve yenileşme eforları.
SİYASİ ISLAHATLAR TEST EDİLECEK
Siyasi ıslahat konusunun aslında Cumhurbaşkanı Tokayev’in vazifeye gelişiyle şahsen ilgisi bulunuyor. Çünkü kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in 19 Mart 2019’daki vazifesi bırakma kararının akabinde bu sorumluluğu üstlenen ve 10 Haziran 2019’da ülkenin ikinci cumhurbaşkanı seçilen Tokayev, ülkesinde “elbaşı” pozisyonuna gelen Nazarbayev’in başlattığı ıslahat atağının devamını getiriyor. Hatta Kazakistan’daki siyasi ıslahat sürecini, bilhassa anayasadaki değişikliklerle, 2005 yılına kadar geri götürmek mümkün. Hükümet ve parlamentonun yetkilerini artıran kararlar da bu tarihlerde başlamıştı.
KURULUN VAKTE GEREKSİNİMİ VAR
Ülkenin ikinci cumhurbaşkanı seçilen Tokayev’in bu doğrultuda “Farklı görüşler-tek bir ulus”, “Güçlü başkan-etkili parlamento-hesap verebilir bir hükümet”, “halkını duyan devlet” modelini temel aldığı gözleniyor. Bu kapsamda halk başkanları, sivil toplum kuruluşu temsilcileri, ekonomistler ve aydınları içeren “Toplumsal İnanç Konseyi’nin” oluşturulmasını, en acil ve en kritik mevzularda karar alacak bir ulusal kurulun kurulmasını sağladı.
Bugüne kadar 24 sefer toplanan kurulun, şimdi yeni olduğu için, aktiflik konusunda biraz vakte muhtaçlığı var üzere görünüyor. Buna karşın, yedi kanuna dair alınan değişiklik kararı uygulamaya konulabildi. Bununla birlikte, Tokayev siyasi muhalefetin oluşumu ve çeşitlendirilmesi için kimi maddeleri hayata geçirdi. Seçim yasası, siyasi partiler yasası ve öbür siyasi ıslahatlar paketi hazırlanarak kabul edildi.
PARTİ LİSTESİNDE BAYAN VE GENÇ KONTENJANI
Seçimler kanunu ve siyasi partiler kanununda değişiklik yapılarak parti listelerine yüzde 30 oranında bayan ve genç kontenjanı alınması birinci sefer zarurî kılındı. Bu adım, birebir vakitte bürokraside olduğu üzere, parlamentoda da yaş ortalamasını düşürmeye yönelik duruyor. Hala Kazakistan parlamentosunun yüzde 22’sini bayanlar teşkil ediyor. Partilerin seçimlere katılabilmek için toplaması gereken 40 bin imza 20 bine düşürüldü. Seçim sisteminde ise orantılı model uygulanacak.
“BARIŞÇIL TOPLANTILAR YASASI” İSMİYLE KANUN HAZIRLANDI
Yeniden siyasi kültürün memleketler arası kontratlara uygun olarak gelişmesi için “Barışçıl Toplantılar Yasası” ismiyle bir kanun hazırlandı. Böylelikle müsaade almak kaydıyla, şovların 15 gün yerine beş gün evvelden bildirilmesi kâfi olacak. Uygulamada aksaklıklar yaşansa da, kent merkezlerinde bu çeşit şovlar yapmak isteyenlerin toplanabileceği yerler oluşturuluyor.
SİYASİ PARTİLERE GARANTİLİ KONUŞMA HAKKI
Muhalefet boyutunda ise parlamento içindeki sandalye ve güç dağılımı temel alınacak. Buradaki daimî komitelerin bir lideri ve iki sekreteri, muhalefet milletvekilleri ortasından seçilecek. Muhalefet oturum başına en az bir kere oturumları başlatma hakkı alacak. Ayrıyeten yapılan değişiklikle, siyasi partilere garantili konuşma hakkı verilecek.
KAZAKİSTAN, ÇOCUK HAKLARI KONTRATI PROTOKOLÜNE KATILACAK
Bu ıslahat başlıklarına ilaveten hukuk alanında ve özelikle ceza kanununda kimi değişiklikler yapıldı. Çocuk haklarını muhafazaya yönelik olarak Kazakistan, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin ihtiyari protokolüne katılacak. Azapla uğraşla ilgili mevzuatın iyileştirilmesi için yapılan çalışmalar son basamağına geldi. Yargılama süreçlerine ait olarak, hâkim ve savcıların bağımsızlığını temel alan değişiklikler yapılacak.
TOKAYEV HANTAL BİR İDARİ ANLAYIŞ İSTEMİYOR
Tokayev devletin kıymetli kademelerinde bulunmuş biri olarak, hantal ve uyumdan mahrum bir idari anlayış istemiyor. Başbakanlık ve dışişleri bakanlığı periyotlarına bakıldığında, planlama ve kontrol işlevlerine ait adımlar attığı görülüyor. Buna nazaran, 2021 yılında tüm devlet kurumlarını bağlayıcı biçimde kararlar alabilecek ve direkt cumhurbaşkanına bağlı bir “Stratejik Planlama ve Islahat Ajansı” kuruluyor. Ajans devlet planlama sisteminin merkezî halkası olacak. Kararlar Cumhurbaşkanlığı Yüksek Islahat Şurası tarafından alınacak ve aktifliği artırabilmek için İstatistik Kurumu ajansa bağlanacak. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse, ajans Türkiye’deki bir devrin Devlet Planlama Teşkilatı’na benzetilebilir.
SINIFSAL ÇATIŞMALARIN SONLANDIRILMASI AMAÇTA
Cumhurbaşkanı Tokayev’in 2021 yılında hedeflediği idari ıslahat alanlarından biri de devlet-vatandaş etkileşiminin kabul edilebilir bir düzeye getirilmesi. Bu geçtiğimiz yıl “halkını duyan devlet” sloganıyla başlatılan sürecin bir devamı niteliğinde. Tokayev’in sosyo-ekonomik sistemde gerçekleştirmek istediği temel gayelerden biri de gelir kümeleri ortasındaki arayı azaltmak ve sınıfsal çatışmalara meydan vermemek. Tokayev vazifeye gelir gelmez sabit ve dar gelirli kesitlerin rahatlamasına yönelik adımları attı ve bir tıp bildiri verdi. Bağımsızlık günü sebebiyle yaptığı konuşmada şöyle demişti: “Başkan olarak benim asıl misyonum toplumsal adalet ve halkın refahının artmasıdır. Bu nedenle devletin günlük uğraşları, vatandaşlarımızın hayat kalitesini iyileştirmeye odaklı olacak”.
ATANMA KRİTERLERİ YİNE DÜZENLENECEK
Bunun bir kesimi olarak, bilhassa kamu kurum ve kuruluşlarında yaşanan gereksiz formalite ve verimsizlik problemine karşı, merkezden mahallî liderlik ünitelerine yetki transferi yine düzenlenecek. Örneğin 2021 yılından itibaren, ilçe eğitim ünitelerinin idaresi ve finansmanı vilayetlere bırakılacak. Atanma kriterleri tekrar düzenlenirken, müdürlerin rotasyonunun uygulanması ve imtihana tabi tutulması sağlanacak.
ÇEVRİM İÇİ DİLEKÇE SİSTEMİ KURULACAK
Olağanda vilayet ve bölge valileri güçlü yetkilere sahipler; lakin yetkinin dağılımı ve orta ünitelerin fonksiyonel olmaması, cumhurbaşkanlığına kadar giden bir şikâyet alanı doğuruyor. Özellikle toplumsal medya aracılığıyla, yerelde çözülemeyen meseleler ülke genelinde duyurulmaya çalışılıyor. Bu hedefle, ülkenin tüm kurumlarını kapsayan ve birbirleriyle irtibatlı tek bir çevrim içi dilekçe düzeneği kurulacak.
2021’DE YENİ KAMU KONTROL KANUNU ÇIKARILMASI PLANLANIYOR
Elbette bu türlü bir sistemin her türlü manipülasyondan, siyasallaşma tehlikesinden korunması gerekiyor. Münasebetiyle şeffaflık ve hesap verilebilirlik boyutunda da atılması gereken adımlar var. Bunun devlet sistemindeki güçlü karşılığı yolsuzlukla çabadır. Tokayev’in seçim vaatleri ortasında olan bu husus, temelinde ona karşı duyulan toplumsal inancın de temel desteklerinden sayılıyor. 2020 yılında pek çok soruşturma sürece konuldu ve 2021’de yeni bir kamu kontrol kanunu çıkarılması planlanıyor.
İKTİSADA TAKVİYE İÇİN 15 MİLYAR DOLAR AYRILDI
Tüm bu uğraşların yanı sıra, Tokayev’in vazifeye gelmesinin akabinde, gelir adaletsizliğiyle çabanın dışında, salgın başta olmak üzere pek çok krizle çaba etmek zorunda kaldığını hatırlamak gerekiyor. O denli ki iktisada takviye emeliyle gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 8’ine karşılık gelen 15 milyar dolarlık bir bütçe ayrıldı.
SEÇİMLERE 5 SİYASİ PARTİ KATILIYOR
İşte Kazakistan’da 10 Ocak’ta gerçekleşecek parlamento seçimleriyle birlikte, tüm bu ıslahat ve takım yenilenmesi adımları da bir tarafıyla test edilmiş olacak. Parlamentonun alt kanadı olan meclis seçimleri ile mahallî temsilci organlarının seçimi yapılacak. Şu an itibariyle seçimlere 5 siyasi parti katılıyor: İktidar Partisi Işık Otan, Ak Yol Demokratik Partisi, Auıl Halk-Demokratik Partisi, Adal Partisi ve Kazakistan Halk Partisi (Kazakistan Komünist Partisi). Bu seçimden çıkacak sonuçlara nazaran temsil hakkı elde eden takımlar, üstte bahsedilen gayeleri ve yasal düzenlemeleri hayata geçirme imkânına kavuşacak.
Karar