HALE SERT
Oktay Akbal ile sizin mektuplaşmalarınız, Güya Her Şey Daha Dün Üzere başlığı altında Nisan ayında okurlarla buluştu. Ben de bu kitap vesilesiyle sizin Oktay Akbal ile ilginizi ve tekrar 2019’da yayımlanan Behçet Hoca monografinize ve son şiir Kitabınız Talan Şiirleri’ne değinerek konuşmak istiyorum…
Mektuplar sizin Londra’da BBC Türkçe servisinde spiker-çevirmen olarak çalıştığınız periyotta, 1965-69 yıllarını kapsıyor.
Mektuplardaki Londra yıllarınızı konuşmadan evvel bugünden baktığınızda hayatınızın o devrini nasıl hatırlıyorsunuz? O günkü Londra ve Londra yılları sizin için ne tabir ediyor?
Londra yılları, 1964-69 hatta 1970’e de taşan devir, benim hayatımda çok kıymetli ve radikal dönüşümleri yaşadığım bir süreç. Ben orada, yalnızca BBC Türkçe servisinde spiker-çevirmen olarak çalışıyor değildim, birebir vakitte üniversiteye de devam ediyordum, Londra Üniversitesi İdeoloji kısmında okuyordum. İdeoloji okumak benim ömrümde kıymetli zira yapmak istediğim şeydi ideoloji, Türkiye’de iken babamın isteği ile hukuk fakültesi öğrencisi oldum, bitirmedim, bitirmek de istemiyordum esasen. O ortada uzun bir mühlet Demokrat Parti periyoduna tesadüf eden müddet içinde gazetecilik yaptım. Kesinlikle bir formda ideoloji okumak istiyordum, fakat Türkiye’de değil. Neden Türkiye’de ideoloji okumak istemediğimin münasebetleri vardı. Mektuplarda onun karşılıkları da vardır. Benim için üniversite okumak değil ideoloji okumak değerliydi.
Cumhuriyet Gazetesi’nde dış haberler sekreteri idim, dış haberlerden sorumluydum. BBC’de iş imkânı kelam konusu olunca 1964’ün temmuzunda Londra’ya gittim, sonraki yıl da üniversiteye başladım.
Borges‘in bir kelamı vardır; ‘ben yaşamadım, okudum’ diye. Londra yılları biraz öyledir. Londra’daki hayatım yüklü olarak hem üniversite hayatı hem BBC’de çalışma hem de onun dışında çok önemli okuma süreci ile geçti. Tahminen hayatımda en ağır okuma yaptığım devir 1965-70 periyodudur. Daha da değerlisi, en az ideoloji eğitimi kadar kıymetli bir diğer şey Londra’da yine şiire dönmemdir. Türkiye’de gazetecilik yaptığım 1957-64 yılları ortasında şiir yazmaktan çok uzak kalmıştım. Birinci kitabıma dahil olan şiirlerin büyük kısmını Londra’da yazdım. 1969-70’te Türkiye’ye döndüğümde elimde bir şiir kitabım vardı.
Oktay Akbal’ın, sizin gençlik yıllarınızla özdeşleşen bir Ağabey olduğunu, size yol gösterdiğini, gazeteciliğe başlamanızda, sonraki periyotlarda iş bulmanızda elini daima omzunuzda hissettiğinizi öğreniyoruz. Sizin tabirinizle “Sıyanet meleği”niz. Neden? Akbal sizin için ne mana söz ediyordu?
Oktay ağabey ile benim tanışmam, 1955 yılına ben Hukuk Fakültesi’nde öğrenciyken bir orta gazete satıcılığı yaptığım periyoda rastlıyor. Fatih’te bugün Yapı Kredi binasının olduğu bina PTT binası idi. Binanın köşesindeki kaldırımda Selahattin ağabey diye yaşlı bir ağabeyimizin tezgâhı vardı. O tezgâhta ben ona yardımcı oluyor hem bu sayede gazete mecmua okumak imkânı buluyor hem de küçük bir fiyat alıyordum. Oktay abiyi simaen tanıyorum, annesi Fatih’teydi bildiğim kadarıyla. Annesini sık sık ziyarete geliyor ve bizim tezgâhın önünden geçiyordu. 1-2 sefer konuşma yapayım dedim, sonunda kendimi tanıttım. Behçet Hoca’nın öğrencisiyim deyince, o da Hoca sizden kelam etmişti dedi. Hoca nitekim benden bahsetmiş miydi bilmiyorum, şık adamdı Oktay Ağabey. Bu tanışma sonrasında artık tezgâhın önünden her geçişinde konuşmaya başladık. Öykülerini okuyup okumadığımı soruyordu, ben de beğendiğimi söylüyordum. Sonra bir orta önemli biçimde, ailece görece bir fakirleşme sürecine girdik. Babamın emekli maaşı yetmemeye başladı, kirada oturuyoruz, annem çalışmıyor. Bana bir şey söylemiyorlar, tek çocuğum ihtimam gösteriyorlar fakat olup bitenin farkındayım. Delikanlıyım, harçlığa da gereksinimim var. Arkadaşlarımız var kahvede oturuyor çay içiyoruz. Bir gün Oktay ağabeyle tezgâhın önünde konuşurken ‘Ben çalışmak istiyorum. Bir iş bulmama yardımcı olur musunuz?” dedim. O, Vatan gazetesinde çalışıyordu. ‘Tamam, Yazı işlerinden randevu alırım’ dedi. Benim için randevu aldı. Gazetede, musahhih, düzeltmen olarak çalışmaya başladım. Birinci iş hayatına başlamamın vesilesi Oktay Akbal’dır.
Oktay Akbal’ın size iş hayatınızda olduğu kadar edebiyat alanında da daima takviye olduğunu görüyoruz. Londra’dayken şiirlerinizi kendisine gönderiyorsunuz, dilediği yerde yayımlamasını istiyorsunuz o da Varlık’a gönderiyor. Yalnızca onun size takviyesini değil, karşılıklı bir dayanışmayı da fark ediyoruz. İngilizce hikayelerini size göndermeyi istiyor siz de Londra’daki yayınevleriyle münasebet kurmaya çalışacağınızı söylüyorsunuz. Ya da onun sizi şiirde, çeviride teşvik ettiği üzere siz de ona farklı yazı dizileri ve farklı mecralarda yazması konusunda tekliflerde bulunuyorsunuz. İki edebiyat adamı birbirini besliyor. Bu sizin kaleminizi ve onun yazınını nasıl etkiledi?
Bu türlü bir tesir oldu mu bilmiyorum fakat şunu söyleyebilirim. Oktay Akbal büyük bir düz yazı ustasıdır bana nazaran. Türkçe’de edebî manada ülkü bir düz yazı örneği göster denilirse Oktay Akbal’ın hikayelerini gösteririm. Benim için şiirde Behçet Hoca neyse düz yazıda Oktay Akbal odur. Türk edebiyatında öykücü denince bana nazaran Oktay Akbal kesinlikle Sait Faik’ten sonra gelir.
Akbal beni daima destekledi, bütün şiir kitaplarım hakkında yazdı, örneğin Bedrettin Üzerine Şiirler çıktığında, “Nazım Hikmet’ten sonra Bedrettin sıkıntısını yazmak büyük bir cesarettir”, “Hilmi Yavuz bunun üzerinden muvaffakiyetle geldi” diye yazdı. Cumhuriyet’in değerli bir köşe muharriri olarak bunları yazmış olması benim için pahalıydı.
Sizin gerek çeviri konusunda gerekse işiniz konusundaki titizliğinizi mektuplardan da takip edebiliyoruz. Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın, sizin tabirinizle Üstad’ın, Our Vietnam War kitabının çevirisini fecî buluyorsunuz, hatta “yanlışları bir bir göstermek isterdim fakat sayfalar yetmez buna, ne makûs şiirler ya rabbim, güzelim şiirleri tanınmaz hale getirmiş” diyorsunuz. Buna benzeri çok örnek verebileceğinizi biliyorum. Hikmet Esin müstearıyla yazdığınız bir yazı var mesela?
Evet o yazı, T.S.Eliot’un çevirisiyle ilgiliydi. Londra’da yaşayan Kıbrıslı, Osman Türkay’ın Eliot çevirisi Varlık’ta çıkmıştı. Çeviriyi görüyorum, aslıyla karşılaştırıyorum, rezillik. Yaşar Nabi Nayır’a bir mektup yazıyorum lakin ismimi gizleyerek, Hikmet Esin müstearıyla. Yaşar Nabi de tutuyor mektubu Osman Türkay’a gönderiyor. Osman Türkay gelip beni bulmuştu, olay buydu.
Bu itinanın doğal olarak sizin şiirinizle de ilintisi var, Tuğrul Tanyol şiirinizi şöyle tanımlıyor: “Her şey tartılmış, ölçülmüş, yerine konmuş. Taş değil yerinden bir kum tanesi bile oynatmak mümkün değil”. Bu itinası nasıl tanım edersiniz? Şiirinize mührünüzü vurmak mı ya da her bakan sizin olduğunu anlasın dileği mu?
Şöyle söyleyeyim, şu anekdotla başlayayım. Yahya Kemal’in vefatından sonra en yakın dostlarından, İstanbul Üniversitesinden ideoloji profesörü Halil Vehbi Eralp bir risale yayınladı. Orada şöyle bir şey var; ‘birgün üstadla yürüyorduk’ diyor. Bilirsin, Yahya Kemal’in bir şiir için 3, 5, 7 yıl çalıştığı, bir kafiye için aylarca beklediği rivayetleri vardır. Öldüğünde kitabı yok, kitapları sonrasında yayımlanıyor. Halil Eralp şöyle diyor, ‘üstadım şiirleriniz harika ancak çok az yazdınız, daha çok yazsaydınız biz de feyzinizden daha çok yararlansaydık’. Yahya Kemal, Halil Eralp’ın kolunu tutuyor ve şöyle diyor: “Mısra haysiyetimdir”. Bu bir poetikadır. Bir poetika yazılacaksa birinci prensip bu olmalıdır.
Ben bu türlü yazdım, olsa da olur olmasa da olur, yani ne olacak diye yazılmaz, bu türlü bir şey olmaz. Şiir güç zanaattır. Nazım da o denli diyor ya.
Londra’da Türkiye’deki edebiyatın nabzını mecmualar üzerinden tutuyorsunuz, Oktay Akbal size başta Varlık olmak üzere Yeni Ufuklar, Ant, Cep Mecmuası, Papirüs’ü ulaştırıyor. Sizin mecmualardaki yazılara, edebiyat tenkitlerine yaklaşımınızı yorumlarınızı okuyoruz mektuplarda. Sizin birinci şiirleriniz de Varlık’ta yayımlanıyordu. O gün için edebiyat mecmualarının size ne söz ettiğini sizden duymak isterim. Bugünkü edebiyat dergiciliği ile mukayese etmeniz gerekse ne dersiniz?
Söyleyeyim. Edebiyat ömrü aslında mecmualarda neşvünemâ bulur. Her devrin edebiyatta öne çıkan mecmuaları vardır. Muhakkak bir periyot deyince Servet-i Fünun mecmuası, Cumhuriyet devrinin 1933 sonrası mecmualarından kelam etmek gerekirse Varlık Mecmuası. Bu türlü bir şey var. Yani her periyodun deyiş yerindeyse ikon mecmuaları var. Genç beşerler olsun her jenerasyondan beşerler olsun çoklukla o mecmualarda kümelenirler ve orada kendi kimliklerinin öne çıkarılmasına imkân sağlamaya çalışırlar. Şayet tanınacaksa öne çıkacaksa şayet, hikayeci evvel kendisini mecmualarda kabul ettirmek durumundadır; ‘Şiirlerim Varlık Dergisi’nde çıkıyor’ ya da ‘yazılarım Yeni Ufuklar Dergisi’nde çıkıyor’.
Yeni Ufuklar, o vaktin değerli entelektüel mecmuası idi. Fikir yazılarını Yeni Ufuklar’da yayınlatmak çok kıymetliydi. Londra’dan yazdığım “Bilim Hümanizması”, “Türk Hümanizması” üzere birtakım yazılarım Yeni Ufuklar’da yayınlanmıştı. Şiirlerim Varlık’ta da yayınlanıyordu. Bugüne gelince bu türlü bir mecmua yok. Varlık, o günkü 1950’lerdeki hatta 60’lardaki ve 70’lerdeki pozisyonunu, pozisyonundan çok statüsünü yitirdi üzere geliyor bana. Yani Varlık Dergisi’nde şiir, hikaye çıkması bugün rastgele bir muharrir için çok büyük mana tabir etmiyor. Muhakkak yaş üzeri şairlerin, muharrirlerin mecmualara çok ilgi göstermediklerini de görüyoruz. Ben mesela uzun yıllardır mecmualarda şiir yayınlamıyorum. 80’lerde Şov Mecmuası vardı; o yıllarda çıkmıştı şiirlerim. Onun dışında pek bir yerde yayınlamadım. Artık, edebiyat mecmualarında ikon mecmualar yok. Ayrıyeten niyet mecmualarında de bu türlü mecmualar yok.
Oktay Akbal, o devir Milliyet’te yazamamasının kendi siyasi görüşünden kaynaklandığını söylüyor, yeteri kadar solcu bulunmuyor. Buna içerliyorsunuz, “Bir dizi yalancı pehlivanın uzunluk gösterdiği Bâbıâli’de elbette Oktay Akbal, elbette Burhan Arpad’ın esamesi okunmaz olur” diye not düşmüşsünüz. Ülkemizde siyaset, basın ve muharrir ilgilerinin devrin politik atmosferine nazaran şekillenmesinin o günden bugüne çok değişmediğini anlıyoruz. Bu bahiste ne dersiniz?
Hakikat aslında, muhakkak rastgele bir değişme kelam konusu değil. Gazete ve politik mecmuaların müellif seçimleri yüklü olarak kendi politik görüşlerine yakın insanların tercihleri bağlamında oluyor. Şu ya da bu biçimde iktidara yakın gazete ne kadar donanımlı ne kadar liyakat sahibi ne kadar prestijli bir müellif kelam konusu olursa olsun, kendisine yakın siyasi görüşler şayet taşımıyorsa onu gazetesinde istihdam etmek istemiyor.
Türkiye’de bu pratik, mahalle farklılığı olmaksızın güdülen bir teamül üzere bir şey. Ortada istisnalar olmuştur, lakin bu türlü.
Evet, tarafsız gazete yoktur. Tarafsızlık tezinde bulunan gazetelerin hiçbiri tarafsız değil olamaz da. Esasen muhakkak bir ideolojisi olmayan yayın organının var olma nedeni de yoktur. İdeolojisi olmak zorundadır. Ne düşünüyorsun, dünyaya nasıl bakıyorsun. Türkiye’nin siyasetine nasıl bakıyorsun, ‘Valla biz bakmıyoruz biz siyasete karışmıyoruz’ olur mu o denli şey. Senin görüşün olması gerekir muhakkak bir politik halla çıkman gerekir. İdeolojik elbette. İdeoloji olacak. Ben bunu hakikat da buluyorum. Her yerde her vakit liyakat işlemesi kelam konusu değildir. Yani diyelim ki x gazetesi muhalefeti destekliyor, buna karşılık çok bedelli bir ekonomist var, bu ekonomist daha çok iktidarın iktisat siyasetini destekliyor. Liyakat sahibi olmasına karşın muhalif gazetede vazife alması, makale yayınlıyor olması kelam konusu olmaz, olmamalı da ayrıyeten. Liyakat geçerli değil. Her yerde liyakat arıyoruz biz, üniversitede liyakat arıyoruz, ehil olmayan beşerler profesör oluyor diyoruz ya, orada liyakat kriteri geçerli. Elbette liyakat üniversitede geçerli, üniversitelerin politik hali yok, olmamalı.
Güya o günkü tabiriniz ile bugünkü çok örtüşmüyor, biraz çelişiyor?
Evet hakikat biraz değil, tam manasıyla çelişiyor fakat ben o zamanki görüşümü gerçek bulmuyorum. Nasıl olur da Oktay Akbal’ı ne kadar solcu bulmadıkları için Milliyet’e almıyorlarmış. Adam diyor aslında, ‘ben yeteri kadar solcu olanları istihdam edeceğim’ diyor. Hasebiyle Akbal yeteri kadar solcu değil neden alayım diyor.
Aslında Londra’da yurtdışında olmanıza karşın bir manada kendinize, edebiyata, şiire dönüyorsunuz. Bir söyleşinizde “bizim kültürümüzün ve medeniyetimizin ne kertede değerli olduğunu yurtdışında anladım ben”, “Eve dönüşüm, Türkiye’ye dönmeden evvel Londra’da olmuştur” diyorsunuz. Mektuplarda da sizin Londra’da kalma imkânı bulsanız bile bir halde Türkiye’ye dönme isteğinizi görüyoruz. Sizin bu uyanışınız Doğu ve Batı medeniyeti, İslam estetiği, Türk çağdaşlaşması üzerine çalışmalarınızın, çözümlemelerinizin de kapısını aralıyor muhtemelen. Halbuki Oktay Akbal’ın Türkiye’deki basın, siyaset, edebiyat dünyası ortasındaki sıkışmışlığını ve bir halde Londra’ya gelme isteğini okuyoruz. Bugün de sorsanız ülkemizde eli kalem tutan, düşünen beşerler bir yolunu bulsa yurt dışına gitmeyi, orada yaşamayı istiyor. Halihazırda yurtdışında yaşayan edebiyatçılarımız da var. Türk aydınının Batı’ya gitme, orada kalma serencamı hakkında ne düşünürsünüz?
Beni makûs konuşturacaksın ya… Artık şöyle; aslında benim yurtdışında bulunduğum periyot, benim kendi kimliğimi inşa etme sürecimle de ilgiliydi. Yurtdışında olmamın mana ve kıymeti vardı. Konutuma döndüm, konutuma dönmenin yollarını ben Londra’da keşfettim. Niçin dönmem gerektiğiyle ilgili mektuplarda örnekler de yer alıyor. Üniversite’de karşılaştığım Türk edebiyatı ya da tarih okuyan bir beyefendiyle kantinde oturuyoruz, konuşuyoruz, diyor ki mesela; “I am very interested about Naîmâ history”, Naîmâ ismini duymuşum ben ancak karşımdakinin söylediklerinden haberim yok. İngilizler yanlışınızı o denli şık biçimde yüzüne vururlar ki, yerin tabanına batarsın.
23-24 yaşına gelmişim, benim kendi tarihim, kendi entelektüel tarihim konusunda fikrim yok! En küçük bir fikrim yok! Kendime, ‘böyle bir şey olamaz’, ‘ayıp ediyorsun’ dedim… Meskene bu türlü döndüm.
Yurt dışından böylesine bir meskene dönüş kelam konusu olunca, meskene dönüşün de manası oluyor. Oraya gitmek ve yalnızca oranın hamulesi ile dönmek bence meskene dönmek manasına gelmez. Orada en azından benim karşılaştığım cinsten bir grup vahim yüzleşmeler ile karşı karşıya kalmamış olmak da kelam konusu değil. Birileri orada kesinlikle sana Türkiye hakkında sorular sormuşlardır, soracaktır. Sen bu soruları önemsemeyebilirsin, benim gayretim; bana Batı’nın verdiğidir, o denli dönerim, Türkiye beni ilgilendirmiyor ya da dönmem diyebilirsin. Biz o denli yetiştirilmedik bir de o var.
Behçet Hoca’dan “şiirin haysiyetini koruma”yı, Oktay Akbal’dan “edebiyatın müthiş önemli bir uğraşı” olduğunu öğrenmişsiniz. Onları bu mevzuda öncülere sahip olmadıkları için şanssız buluyorsunuz ve ironik bir lisanla çok önemli bir tenkitte bulunuyorsunuz. Şöyle diyorsunuz, “Bir büyükelçi Yahya Kemal’den, bir CHP genel sekreteri Memduh Şevket Esendal’dan, bir milletvekili Faruk Nafiz’den edebiyatın önemli bir uğraşı olduğunu öğrenemezdi elbette.” Hayatınız boyunca edebiyat hayattan evvel mi geldi? Ya da bizatihi kendisi hayat mı? Bunu sağlamak için ne çeşit özverilerde bulundunuz?
Edebiyat ile uğraşmanın bizatihi kendisi özveridir. Bu retorik bir şey değil. Büyük bir laf üzere görünüyor ancak gerçek bu, retorik değil. Zira şayet Edebiyat ile önemli halde uğraşacak ve bunu yaşamanızın olmazsa olmazı kılacaksanız bir sürü şeyden vazgeçmeniz gerekiyor. Edebiyat para kazandırmaz mesela. Para kazanmaktan vazgeçiyorsunuz demektir. Bundan asla ve kata nedamet getirmemeniz gerekiyor. Yani ‘ben edebiyat ismine para kazanmaktan vazgeçtim fakat artık köpek üzere pişmanım…’, geçmiş olsun derler adama. Olan olmuştur. Bu türlü bir nedamet duygusu, asla edebiyata yakışmayan bir şey, edebiyatın onuruna yakışmayan bir şeydir. Bu türlü düşünenler olabiliyor.
Napolyon’un muharebe kıssası bu sıkıntıyı özetliyor aslında. Asker, ‘Muharebeyi kaybettik efendim’ demiş; ‘neden’ demiş. ‘Birçok sebebi var’ demiş. ‘Bir tane söyle’ demiş, ‘kurşun bitti’ demiş. ‘Geriye kalanı sayma zaten’ demiş. Bu da o denli. Paradan vazgeçtiğine nazaran bir sürü şeyden vazgeçiyorsun. Gerisini söylemeye gerek yok esasen.
Oktay Akbal’ın mektuplarında Babıali’de olup biten gelişmeleri, basın dünyasının siyasetle ve sermayeyle münasebetlerini öğreniyoruz. Bunu Vatan’da yazan bir köşe müellifinin gözünden, şahsen yaşanmışlıklar üzerinden okumak periyodu anlayabilmek için çok ufuk açıcı. Yıllarınızı bu bağları kimi vakit dışardan gözlemleyerek kimi vakit içerden yaşayarak geçirdiniz. Bugünkü basın-sermaye-siyaset bağı aslında yalnızca Türkiye’ye de has olmayan bir dinamiğin devamı mı? Yoksa Türkiye’nin nev-i şahsına münhasır bir yapısı mı var? Bunun ülkü bir terkibi var mı?
Basın, dünyanın her yerinde birebir durumda. Türkiye basınının Batı basınından farkı yok. Fark yalnızca seviye farkı. Yani, müelliflerinin, yorumcularının hatta muhabirlerinin vesairenin bu işi sahiden ehliyetle, liyakatle yapabilme konusunda seviyeleri sorgulanmalı. Batı bunu sorguluyor. Kendi yandaşı birisini alacaksa ehliyet arıyor. Benim yandaşım olursa olsun da ne olursa olsun demiyor. Kendi yandaşının da ehliyetli olanını seçmek zorunda. Demin de konuştuğumuz üzere. Hiç değişmiyor lakin onlar kendi yandaşlarında seviye arıyorlar, bütün problem bundan ibaret.
Behçet Hoca için, hayatı taammüden daralttığını söylüyorsunuz, siz de mi o denli yaşadınız, biraz bahseder misiniz?
Evet o denli. Bunda, Hoca’nın kişiliğinin tesiri var mıdır, onu bilemiyorum. Fakat benim uzun müddetten beri temel prensiplerimden biridir: Latincesi ile semper eadem, her şey tıpkı kalsın. Vaktin geçiyor olmasına, kaçınılmaz olarak geçiyor olmasına, sanki ‘her şey birebir kalsın’ bir deva olabilir mi? Bu türlü bir şey söylemek mümkün değil lakin yaşantımda yıllardır birebir biçimde devam eden şeyler var. Şöyle mesela; 40 yıldır, hatta daha uzun müddettir yazları Bodrum’a gidiyorum. Evvelce, Nuran’la evliyken Bodrum içinde bir konutumuz vardı, 90’lı yıllardan itibaren ise ayrıldıktan sonra Yahşi Yalı’sında motellerde kalıyordum. Her sene tıpkı yerde kalıyor ve mümkünse birebir odayı istiyorum. Tıpkı saatte denize girmek tıpkı saatte yürüyüş yapmak, birebir saatte öbür motele gidip terasında kitap okumak ya da yazı yazmak. Buna hayatı rutinleştirmek de denebilir, hayatı taammüden daraltmak da denebilir. Bu aslında Tanpınar’ın kelamıdır. Ahmet Haşim için söylediği bir kelamdır. Haşim diyor, hayatı taammüden daraltmaktan hoşlanır. Şairlerde bu türlü bir gelenek var anladığım kadarıyla. Necatigil’de var, kimlerle hangi saatte nerede olacağı bütün bunlar belirlenmiş ve nettir. Üstelik suda halkalar üzeredir dostlukları. Birinci halkada ben yoktum. Sokmuyor. Kamuran Şipal ile Ali Tanyeli var. Ben ortada şımarık çocuk olarak ‘ben de geleyim’ lakin yok sokmuyor.
Son şiir kitabınız Talan Şiirleri’nde metinlerarasılıklar olduğu kadar, kendi şiirleriniz ortasında kurduğunuz, ‘şiirlerarası’ bağlantıları de görüyoruz. Yalnızca öteki şairlere değil kendi şiirlerinize de atıflar var. Dahası şiirlerinizi talan’a açma daveti var bir yandan.
“talan ve zaman” isimli şiirde: “hüzün, prestijden düştü…/böyle bir şey olabilir mi?/diyor, herkes…/-olamaz! “talan ve kalbin” şiirinde ise “bitmiyor, bitmiyor bu hân-ı yağma” diyorsunuz.
Son yıllarda ülkemizde yaşanan toplumsal siyasi olayların sizin hayatınızda da maalesef sevimsiz yansımaları oldu. Bu süreçlerden birebir etkilendiniz, bunu biliyoruz. Bu dizeleri tüm bu olanlara bir hayret olarak okuyorum ben. Bu türlü şeyler oldu bu ülkede, yavaş yavaş herkes kabuğuna çekildi, bütün sesler sustu, renkler soldu. Lakin hala –olamaz diyen bir sese gereksinimimiz vardı. Ben bu dizeyi sizin büyük bir itirazınız olarak okuyorum.
Bu hali sizin Londra’da Yeni Ufuklar’ın 1950 nesli soruşturmasına karşılık hazırlarken Demir Özlü’nün bu jenerasyona “yıkılmışlığı” yakıştırmasına karşı çıkmanıza bağlamak istiyorum.
“Neden yıkılmış olalım. Ayakta durmak için savaşmak gerek.” Dr. Rieux’yü düşün: Umutsuzdu lakin yıkılmış mıydı? İşin ahlakı var bir de. Edebiyatı nerelere vardırır bu geçersiz yıkılmışlık hisleri?” diyorsunuz.
Lanet Şiirleri ve Talan Şiirleri sizce yıkılmışlığı mı dışavuruyor, yoksa savaşın sonucunu görmek için şimdi vakit var mı? Talan şiirleri neyi anlatıyor? Talan edilen ne? Edebiyatınız mı? Şiiriniz mi? Ülke mi talan edilen? Ya da ezcümle kendinizi mi talan edilmiş görüyorsunuz?
Bunların hepsi hakikat zira bilhassa son yıllarda tarih vermeyeyim benim yaşadıklarımı yalnızca talan şiirleri ile değil son üç şiir kitabımla ilişkilendirmek hakikat olur; Yara, Lanet ve Talan. Bu üç metafor benim son yıllarda gerek bu ülkede yaşadığım gerekse bu ülkenin yaşadığı ne varsa onu güya metaforlaştırıyor üzeredir benim için.
Probleme bu türlü bakınca yalnızca Talan Şiirleri’ni değil üçlü öbek olarak düşünmek lazım. Ben çok yaralandım, çok lanetlendim ve ben çok talan edildim. Türkiye’de de bilhassa kimi şeyler talan edildi. Talan Şiirleri’ndeki bir dize semptomal dizedir; ‘velhasıl talanda lirik mülkümüz artık.’ Bu nedir, şiirlere bakılınca ikinci kısımda göreceksin. Orada ne var; Yahya Kemal var, Pir Galip var. Bunlarla birlikte talan edilen diğerleri da var lakin bunlar bana nazaran semptomal olarak öne çıkmış olanlardır.
Müziğin talan edilmiş olmasının sembolü ya da simgesi Itri’dir. Müzik bayağılaştırıldıysa, Ayça Tekindor’un ‘buraları yıkılıyor, benden yıkılıyor, her gün peşime bıyıklı takılıyor, haydi uzat başını degajeme doğru’ şayet hit olabiliyorsa Türkiye’de bu Itri’nin talan edilişidir. Şayet Türkiye’de ismini vermeyeyim birtakım şahıslar şiirler yazıyorsa, bu Pir Galip’in yahut Yahya Kemal’in talan edilişidir. Hasebiyle bütün bunları, aslında tek bir şey ile söz etmek gerekirse ‘lirik mülkümüz’dür. Lirik mülkümüz talan ediliyor. Bu kitap talan edilişe yakılmış bir ağıttır denilebilir. Kendi talan edilmişliğime de bir ağıt olabilir.
O denli bir yere geldik ki, duruma gelinmiştir ki, bizim lirik mülkümüze sahip çıkarak kendi kendimizi tekrar kazanmamızı mümkün kılacak yollar da kapanmış üzere görünüyor.
‘Böyle bir şey olabilir mi’ cümlesi de semptom cümledir. Dikkat edersen son vakitlerde günlük lisanda en çok kullanılan kelam budur, herkes ‘böyle bir şey olabilir mi?’ diyor. Neden semptom, neden telaffuz haline geldi bu cümle? Bugüne kadar alışılmadık, akla vicdana adalete alışılmamış o kadar çok şey oluyor ki beşerler bu cümleyle tepki veriyorlar. Bir öbür ikinci; semptom cümle de ‘yapılacak bir şey yok.’ İşte dediğim üzere, lirik mülkümüzün tekrar kazanılmasını sağlayacak yolların kapanmış olması bu semptom cümle ile lisana getirilmiş oluyor; ‘yapılacak bir şey yok.’ Bu ümitsizlik, umarsızlık, yolun bulunmamasıdır.
Karar