24 Temmuz 1923’te Lozan Antlaşması imzalandı ve yeni Türk devletinin bağımsızlığı kabul edildi.
İkinci periyot Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin toplanmasından 2 ay sonra 13 Ekim 1923’te Ankara, Türkiye devletinin hükümet merkezi oldu. Artık mevcut rejimin isminin de bütün açıklığı ile konulması, yeni devletin liderinin seçilmesi kuraldı.
İCRA VEKİLLERİ HEYETİ İSTİFA ETTİ
O güne kadar Devlet Başkanlığı vazifesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Lideri olarak Mustafa Kemal Paşa tarafından yürütülmüştü. Diğer taraftan birtakım yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması’nı onay için Türkiye’deki yeni devlet rejiminin daha açık halde belirlenmesini istiyordu.
Bu sırada 27 Ekim 1923’te İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve Meclis’in inancını kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması da bu meseleye acil bir tahlil gerektirdi.
MUSTAFA KEMAL ÇANKAYA’DA AÇIKLADI
28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’nde arkadaşları için Latife Hanım’a bir sofra hazırlattı.
İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa, Kemalettin Sami Bey’in de yer aldığı akşam yemeğinde yaşananları Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta şöyle anlattı:
“Gece olmuştu… Çankaya’ya gitmek üzere Meclis binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Paşa’lara rastladım. Ali Fuat Paşa, Ankara’dan hareket ederken bunların Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede ‘Bir Uğurlama ve Bir Karşılama’ başlığı altında okumuştum. Daha kendileriyle görüşmemiştim. Benimle konuşmak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlayınca, akşam yemeğine gelmelerini, Ulusal Savunma Bakanı Kazım Paşa vasıtasıyla kendilerine bildirdim. İsmet Paşa ile Kazım Paşa’ya ve Fethi Bey’e de Çankaya’ya benimle birlikte gelmelerini söyledim.
“BİZE GÜCENME VE BİZDEN AYRILMAM SEBEBİ SAYDILAR”
Çankaya’ya gittiğim vakit orada, beni görmek üzere gelmiş bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey’lerle karşılaştım. Onları da yemeğe alıkoydum. Yemek sırasında ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal niyetime katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.
Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına karar vermek için Ankara’da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla gerek ve gereksinim görmedim. Zira, onların da aslında ve olağan olarak benim üzere düşündüklerinden kuşku etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara’da bulunmayan kimi şahıslar, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, fikir ve istekleri alınmadan Cumhuriyet’in ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar.”
“DEVLETİN HÜKÜMET FORMU CUMHURİYETTİR”
Mustafa Kemal Paşa o gece İsmet Paşa ile 1921 Anayasası’nın kimi unsurlarını değiştiren kanun tasarısını hazırladı. “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir.” kararının yer aldığı tasarı üzerinde TBMM’de yapılan konuşmalardan sonra Cumhuriyet’in ilanı kabul edildi.
Böylelikle yeni devletin idare biçimi bütün açıklığı ile ismini almış oldu. Cumhuriyet’in ilanı ile “Egemenlik kayıtsız, kuralsız milletindir” unsuru de artık devlet idaresinde en bariz formuyla yerini buldu.
MUSTAFA KEMAL BİRİNCİ CUMHURBAŞKANI SEÇİLDİ
Akabinde cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan bâtın oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi. Bunun üzerine kürsüye gelen Mustafa Kemal Paşa, yaptığı konuşmasını, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, başarılı ve muzaffer olacaktır.” kelamı ile bitirdi.
Böylelikle devletin ismi ve rejimiyle ilgili tartışmalara son verilirken, Türk milletinin tarihinde yeni bir evre açıldı.
Karar