Zühtü Arslan, Anayasa Mahkemesinde (AYM) düzenlenen Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) Uzman Yardımcıları Eğitim Programı’nın açılışında konuşma yaptı.
Bölücü terör örgütü PKK tarafından kaçırılarak Gara’da şehit edilen 13 Türk vatandaşını anarak konuşmasına başlayan Arslan, “Demokratik ülkelerde terör ve terörizm, insan haklarına yönelik en büyük tehditlerin başında gelmektedir.” tabirini kullandı.
Terörün insanların yaşama hakkını elinden aldığını, insan haklarını, hukukun üstünlüğünü, adaleti, hakkaniyeti, eşitliği ve hukuk devletini tehdit ettiğini belirten Arslan, terörle uğraşın değerine dikkati çekti.
Arslan, TİHEK’in kuruluşundaki temel emelin insan haklarının korunması ve geliştirilmesi, kişinin eşit muamele görme hakkının garanti altına alınması ile ayrımcılığın önlenmesi olduğuna işaret etti.
İnsan haklarının üniversalliği konusuna değinen Arslan, ayrımcılık ve İslamofobi’nin Batı’da yükselişte olduğunu kaydederek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İnsan hakları, eşitlik, ayrımcılıkla gayret kavramları belirli ölçüde kirletilmişlik taşıyor. Bunda da bilhassa Batı dünyasında her geçen gün artan yabancı düşmanlığının, ırkçılığın ve İslamofobi’nin çok büyük tesiri var. Başta mülteciler olmak üzere Batı’da öteki olarak görülenler daima ayrımcılığa maruz kalıyorlar. İnsan hakları ve ayrımcılık yasağı üzere kavramlar da bu nedenle daima aşılıyor ve bunlar retorik bir seviyeye indirgeniyor.”
Kelam konusu kavramların Batı tarafından üretilerek tüm dünyaya yayıldığına dair yaygın bir kanaat bulunduğunu söyleyen Arslan, çağdaş formülasyonu Batılı olsa da bu kavramların kozmik olduğunu kaydetti.
Arslan, “Bu kavramların gelişimine her toplumun, her medeniyetin her periyotta yaptığı çok kıymetli katkılar vardır.” dedi.
“BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ YARGI, TÜM MEDENİYETLERİN ORTAK KIYMETLERİNDEN BİRİDİR”
“Adalet mülkün temelidir.” kelamlarını hatırlatan Arslan, adaletin, tüm inançların ortak unsuru olduğunu belirtti.
Bu kapsamda adil yargılanma hakkına değinen Arslan, “Bilindiği üzere adil yargılanma hakkı, başlı başına temel hak olmanın yanında öteki hakların kullanılmasının da bir ön kuralıdır. Tarih boyunca birçok toplumda hakimin nitelikleri, taraflar ortası karar verirken adil davranması gerektiği tabir edilmiştir. Hasebiyle adil yargılanma hakkının çok kıymetli bir ögesi olan bağımsız ve tarafsız yargı, tüm medeniyetlerin ortak bedellerinden biridir.” sözlerini kullandı.
Geçmişten bugüne kurulan Türk devletlerinin temelinde hak, adalet ve eşitlik prensiplerinin bulunduğunu bildiren Arslan, Büyük Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet’in bu kıymetler üzerine kurulduğunu lisana getirdi.
Mecelle ve Kanun-i Esasi’den örnekler veren Arslan, temel haklar rejimi ve haklar sistematiğinin bu metinlerde yer aldığını, kıymetli olanın bunları koruyacak yapıları oluşturmak olduğunu söyledi.
İnsan hakları, eşitlik ve ayrımcılık yasağı kavramlarının öz kıymetlerden olduğunu bildiren Arslan, şöyle devam etti:
“Tüm bu tarihî süreçlere değinmemin nedeni kurumsal olarak bizlere muhafaza ve geliştirme misyonu verilen insan hakları, eşitlik ve ayrımcılık yasağı üzere pahaların bize dışarıdan dayatılan pahalar olmadığını belirtmektir. Bunlar bizim inancımız ve medeniyetimizin tarihî süzgecinden bugünlere gelen öz değerlerimizdir. Şayet TİHEK üzere bir kurumda uzman yardımcısı olarak vazifeye başlıyorsanız ya da Anayasa Mahkemesinde raportörlük yapıyorsanız öncelikle bunu kavramanız ve kabul etmeniz gerekiyor.”
FERDÎ MÜRACAAT
AYM’ye kişisel müracaat konusuna da değinen Arslan, 23 Eylül 2012’de uygulamaya konulan kişisel müracaatın büyük bir kazanım olduğunu söz etti.
Toplumun tüm kesitlerinin ferdi müracaata sahip çıkması gerektiğini lisana getiren Arslan, şunları kaydetti:
“Bireysel müracaat, nitekim Türkiye’de temel hak ve özgürlüklerin standardının yükseltilmesinde çok kıymetli bir fonksiyon görmüştür ve görmeye devam edecektir. Bütün zorluklara karşın Türkiye’nin yaşadığı süreci dikkate aldığınızda bütün sorunlara karşın kişisel müracaat sistemi çok başarılı bir halde uygulanmaya devam etmektedir. Türkiye’nin karşılaştığı sorunların onda biriyle karşılaşan ülkelerde bu tıp kurumların devam etmesi, ayakta kalması mümkün değil. Bir taraftan ağır bir iş yüküyle uğraş ediyoruz, başka taraftan da temel hakların standardını korumak ve yükseltmek için uğraş ediyoruz.”
Uygulamaya konulmasının akabinde 300 bini aşkın kişisel müracaat yapıldığını söyleyen Arslan, 260 binden fazlasının da karara bağlandığını bildirdi.
Zühtü Arslan, “Bireysel müracaatta şu ana kadar toplam 14 bin 355 ihlal kararı verilmiş. En fazla ihlal edilen haklar sıralamasında birinci sırada yüzde 63,4 ile adil yargılanma hakkı, ikinci sırada yüzde 19,3 ile mülkiyet hakkı, üçüncü sırada da yüzde 4,2 ile söz özgürlüğü bulunmaktadır.” diye konuştu.
“MAHKEMELER, HER BİR DAVADA BİR İHLALİN ÇIKMASINI BEKLEMEMELİLER”
Kişisel müracaatta verilen ihlal kararlarının yerine getirilmesi konusunda birtakım yanlış anlaşılmalar olduğunu hatırlatan Zühtü Arslan, bilhassa yine yargılama kararlarında mahkemelerin ne yapacağı konusunda birtakım tartışmalar bulunduğuna dikkati çekti.
Ferdi müracaat uygulamasının 8 yıllık geçmişi nedeniyle bu bahisteki yanlış anlaşılmaların anlaşılabilir olduğunu tabir eden Arslan, “TİHEK’in de ombudsmanın da Anayasa Mahkemesinin de aslında ferdi müracaatta yaptığı iş tıpkı. Temel hak ve özgülükleri korumak ve geliştirmek. Bunun da yolu tek tek ülkedeki bütün temel hak ve özgürlükler sorunlarını çözmek, bütün ihlalleri ortadan kaldırmak değildir, olamaz da. Buna hiçbir kurumun gücü yetmez.” değerlendirmesinde bulundu.
Arslan, gerek idari gerek yargısal kurumlara yapılsın, ferdî müracaatların yeni ihlallerin ortaya çıkmasını engellemeyi amaçladığını söyledi.
Muhtemel ihlallerin ortaya çıkacağı tabanı düzeltmenin ehemmiyetine değinen Arslan, “Onun için biz diyoruz ki şayet ihlal yargı kararından kaynaklanıyorsa bunu giderebilecek olan yargı organıdır ancak yargı organları bunu yaparken mahkemeler, her bir davada bir ihlalin çıkmasını beklememeliler.” dedi.
Devletin varlık nedeninin temel hak ve hürriyetleri garantiye almak suretiyle insanın huzur içinde yaşamasını sağlamak olduğuna işaret eden Arslan, “Bu, tıpkı vakitte devletin varlığını devam ettirmesinin de kuralıdır. Özcesi insanı yaşatan devlet yaşar. Ferdi hak ihlali argümanlarını inceleyen kurumlar olarak Anayasa Mahkemesinin, TİHEK’in ve ombudsmanın temel emeli da insanı yaşatma hikmetine uygun olarak hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesidir.” dedi.
Karar