HAVA ASAL | KARAR
ABD Lideri Joe Biden, 24 Nisan 2021’de yaptığı açıklamada 1915’te yaşananlara İngilizce olarak “soykırım” dedi. Ronald Reagan 1981 yılında Ermenice “soykırım” diyen birinci ABD lideri olmuştu. 1915’de Amerika’ya göç eden Ermenilerin torunları bu devirde dava açmıştı ancak soykırım sözünün İngilizce yerine Ermenice tabir edilmesinden ötürü ABD’de açılan davalar kabul edilmemişti. Artık de Biden’ın İngilizce olarak soykırım demesi ile ABD iç hukukunda dava yolunun açıldığı tez ediliyor.
2001’den 2006’ya kadar Washington Büyükelçiliği yapan emekli diplomat Faruk Loğoğlu, emekli diplomat ve siyasetçi Ahmet Ümit Çeviköz ve eski Ankara Cumhuriyet Savcısı Bülent Yücetürk İngilizce soykırım denilmesi ile birlikte Türkiye’ye dava yolunun açılıp açılmayacağını ve bundan sonra Türkiye’yi nelerin beklediğini Karar’a kıymetlendirdi.
‘DİASPORA BUNU EVİRE ÇEVİRE KULLANACAK’
Eski Washington Büyükelçisi Faruk Loğoğlu
“Bu açıklamanın siyasi ve medyatik boyutunun dışında en kıymetli boyutu türel boyutudur. İki türlü görüş var bu bahiste. Birisi hiçbir türel sonucu olamaz başkası de bu açıklamanın türel sonucu olabilir biçiminde. Ermeni kökenli Amerikan vatandaşları sigorta poliçelerini göstererek bugüne kadar davalar açtı. Bu hususun ehliyetli ve birikimli hukukçular tarafından incelenmesi gerekir. Türkiye artık bu mevzuyu etraflıca inceleyip hazırlık yapmalı. Ben bu bahiste bir yorum yapabilirim. Amerikan yargıçları önlerine gelen bu tıp davalarda Amerikan Lideri ve ülkenin çıkarları için karar verir. Ben bu hususta karar veremem idare karar verir. İdarenin başında ise Amerikan Lideri vardır. Amerika’daki sisteme nazaran Amerika’nın dış siyasetini Lider ve idare belirler. Bu açıklama yapıldıktan sonra ‘soykırım’ artık Amerikan dış alakalarının bir öğesi olmuştur. ‘Ben bunu önüme gelen davalara bakarken dikkate alırım’ diyebilir. Yargıç bunu aklından geçirmese dahi Ermeni Diasporası bundan sonra mahkemelere gidince bunu evire çevire kullanacaklardır.”
Faruk Loğoğlu
‘SOYKIRIM TARİFİNE MAHKEMELER KARAR VERİR’
Ankara Barosu Ceza Enstitüsü Lideri Hukukçu Bülent Yücetürk
“Öncelikle karar siyasi bir karardır. Siyasi bir karar türel bir sonuç doğurmaz. Bu mümkün değil. Siyasi karar siyasi sonuçlar doğurur. Olaylar 1915’de Osmanlı İmparatorluğu periyodunda oluyor. Türkiye Cumhuriyeti ise yeni bir devlet. Bir de yapılan bir şeyin soykırım olup olmadığına karar verecek olan makam şahıslar yahut politikler değildir. Bir olayın soykırım olarak tanımlanmasına mahkemeler karar verir. Bugüne kadar Osmanlı’nın ya da Türkiye’nin soykırım yaptığına dair Yüksek Adalet Divanı’nda açılmış olan davalarda soykırım diye verilmiş bir karar yok. Bu türlü bir dava da açılmadı.
‘AİHM SOYKIRIMI TABİR ÖZGÜRLÜĞÜ OLARAK GÖRÜYOR’
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) vermiş olduğu kararlar da soykırım denilmesini de soykırım değildir denilmesini de tabir özgürlüğü olarak değerlendirmiştir. Fakat AİHM bunun soykırım olduğu tarafında bir karar vermemiştir. Dolayısı ile ortada verilmiş bir mahkeme kararı yok. Yalnızca bir siyasalın iç siyasete yönelik yaptığı bir açıklaması üzerine mahkemelerin bir soykırım vardır ve tazminat ödenmelidir diye verecekleri kararların memleketler arası hukukta bir kararı yoktur. Türkiye açısından da bir bağlayıcılığı yoktur. Amerikan mahkemelerinde ya da öbür ülkelerde bu cins davalar açılabilir. Geçmişte de bu tıp davalar açıldı. Fakat bir şey çıkmadı. Biden’ın soykırım demesinin siyasi sonuçları olacaktır.”
Bülent Yücetürk
‘TÜRKİYE’YE DAVA AÇILIRSA ŞAŞIRTAN OLMAZ’
Diplomat Ahmet Ümit Çeviköz
“ABD Liderinin soykırım demesinden sonra dava açılması için Amerikan Kongresi’nden bir yasa geçmesi yazım. Yalnızca bu tabirin kullanılması hukuksal bir sonuç doğurmuyor. Lakin bundan yararlanarak Emeni Diasporası Amerikan Kongresi’nden bir şeyler çıkarmaya çalışabilir. Bunu kullanarak eyalet mahkemelerinde dava açabilirler. Reagan’ın Ermenice soykırım demesinden sonra da davalar açıldı. Önümüzdeki devir Türkiye’ye yönelik davalar açılırsa bu şaşırtan olmaz. Ermeniler bu açıklamayı kullanmak isteyecektir. Şimdiki atılımları kongreden de bu kararı çıkarmak olacaktır.”
Ahmet Ümit Çeviköz
NE OLMUŞTU?
ABD Lideri Joe Biden, Beyaz Saray resmi sitesinden yaptığı yazılı açıklamada 1915 olaylarını ‘soykırım’ olarak tanımladı. Böylelikle Biden, 1981 yılında birebir sözcüğü kullanan Ronald Reagan’dan bu yana ‘soykırım’ diyen birinci ABD lideri oldu. Biden, açıklamasında “Ermenilerin kıssasını onurlandırıyoruz. Acılarını görüyoruz. Tarihi teyit ediyoruz. Bunu suçlamak için değil, yaşananların tekrarlanmamasını garanti etmek için yapıyoruz” tabirlerini kullandı. Açıklamada, “24 Nisan 1915’ten itibaren Konstantinopolis’teki Ermeni aydınlarının ve cemaat başkanlarının Osmanlı yetkilileri tarafından tutuklanmasıyla, bir buçuk milyon Ermeni hudut dışı edildi, katledildi yahut bir yok etme kampanyasıyla vefata yürüdü” sözleri yer alırken, “Amerikan halkı 106 yıl evvel bugün başlayan soykırımda hayatını kaybeden tüm Ermenileri hürmetle anıyor” cümlesi kullanıldı.
ABD Lideri Joe Biden
Açıklamasında, Ermenice “büyük felaket” manasına gelen “Meds Yeghern” sözünü de kullanan Biden, “Biz nefretin tüm formlarının çürütücü tesirlerine karşı güçlü duruşumuzu sürdürüyoruz” dedi. Biden, 1915 olaylarından etkilenen birçok kişinin ABD dahil dünyanın birçok yerinde yeni hayat kurduğunu belirterek, uzun yıllardır ABD’deki Ermenilerin ülkeye zenginlik kattığını vurguladı. Biden, insan haklarına hürmet duyulan, insanların onur ve emniyetleri ile yaşadığı bir dünya inşa etmek için çalıştıklarını belirterek, “Dünyada bir daha zulüm yaşanmasını engelleme gayemizi yeniliyoruz. Dünyadaki tüm insanların iyileşmesi ve uzlaşması peşindeyiz. Amerikan halkı 106 yıl evvel bugün başlayan soykırımın kurbanı olan Ermenilere hürmet duyuyor” görüşünü paylaştı.
SOYKIRIM NEDİR?
Bloomberg’in soykırıma ait hazırladığı haberde verdiği bilgiler ise şöyle: Birinci olarak 1946’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda gündeme gelen bu kavram, Nazilerin Musevilere uyguladığı kıyımdan sonra ortaya çıkmıştı. Bloomberg’de1948’te imzalanan bir metinde soykırımın içine; öldürme, kısırlaştırma ya da çocuklara el koyma üzere “Irksal, dini ya da etnik bir kümesi ya da bir ulusu kısmen ya da büsbütün yok etmeye yönelik hareketler” alınmıştı. Birleşmiş Milletler’e nazaran saldıran kümenin fizikî ziyan verme niyeti değerli bir ayrıntıdır.
Srebrenitsa katliamı sonrası çekilen manzara
SOYKIRIM SÖZÜ NE VAKİT KULLANILDI?
Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nde, 1994 yılında Ruanda’daki Tutsilerin öldürülmesinden ve 1995 yılında Bosna’daki Srebrenitsa katliamından sonra kullanıldı. Milletlerarası Ceza Mahkemesi periyodun Sudan başkanı Ömer el Beşir’i hatalı bulurken, kanıtların Darfur’daki üç etnik kümeye ziyan verme planlarını da içerdiğini ve bunun ardında el Beşir olduğunu tespit etti. Öte yandan Kamboçya’da Kızıl Kmerler’in başkanı de Vietnam ve Cham’daki azınlıklara karşı soykırım uyguladığı argümanıyla suçlanıyor. Myanmar’da Arakan Müslümanlarına yönelik şiddet de şu an Milletlerarası Ceza Mahkemesi tarafından inceleniyor. Myanmar’da “etnik soy kurutma” ve “soykırım gayesiyle insanlık suçu” üzere tezler gündemde.
MİLLETLERARASI CEZA MAHKEMELERİNİN NE ÜZERE TESİRİ VAR?
Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nin sonlu bir gücü var. Öncelikle mahkemenin 2002’de İtalya’nın başşehri Roma’da karara bağladığı Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin Kuruluş Statüsü’ne imza atan ülkeleri bağlar. Lakin BM Güvenlik Konseyi’nin tesiri olabilir. BMGK’nın daimi üyelerinin veto gücü olduğu için ülkelerin ortak karar alması gerekir. Bu ortak hareket etme çerçevesince gerekli durumlar gözaltına alma, delil toplama ve görgü şahitlerini muhafaza üzere adımlar atılabilir. Sonuçta bu mahkemenin hükümetteki idarede olan bireyleri insanlık cürmü işlemeye ya da soykırım hatalarıyla suçlamaya karşı bir tesiri yok.
Karar