Evvelden bir metni yazmak ve okuyucusuna ulaştırmak sıkıntı bir işti. Ortada sermaye üzere bir baraj vardı. Onu da aşsanız, sayfa sayısı, sayfanın uzunluğu ve daha kaç sınırlamalar vardı. O yüzden okuyucuya ulaştırma işindekiler, yani gazeteler, radyo ve televizyonlar, neyi alıp yayımlayacaklarında seçiciydiler. Ellerindeki bütün imkânlar sonluydu.
Sonra yazanla okuyan ortasındaki pürüzler kalktı. Artık her bilgisayar, hatta her telefon sahibi, dilediğini yayımlayabilir. Ne uzunluk, ne sayfa, ne vakit; hiçbir filtre, hiçbir hudut yok. Okuryazar olmasa bile! Tahminen daha belirleyici tanım şu: Artık yayım için maddî bir aracıya, yani kâğıda, matbaaya, dizgi metaline, rotatife, daha neler nelere gereksinim yok. Ve yayımlayan alabildiğine çoğaldı.
MAKUS GAZETECİLİK GÜZEL GAZETECİLİĞİ KOVAR
Bir şey çok artarsa kıymeti düşüyor. Buna devalüasyon diyoruz. İsterseniz dejenerasyon deyin. İşte gerek fikir yazılarının, gerekse haberin başına gelen bu. İnternet’te yayınlar ne kadar hakikat, ne kadar haklı ve ne kadar edebi olduklarına nazaran değil, kaç tık aldıklarına nazaran kıymetlendirilir. Tıkları çoğaltmanın birkaç yolu var. Biri ve tahminen en adisi, başlık atarken gazetecilik okullarında öğretilenin tam aksini yapmak. Öğretilen şudur: Başlık kesinlikle haberi özetlemelidir. Geriden gelen birinci paragraf biraz daha bilgi vermeli, ancak yeniden olayın temelini ve o aslın tamamını – hani 5N-1K- verip bitirmelidir. Geriden gelen metin, ayrıntıyı anlatır. Ama bu tık-kolik İnternet yayımcısını tatmin etmez. Başlık haberi özetlerse, ya okuyucu zahmet edip gerisini okumazsa. Yahut haberin kendisini ilgilendirmediğini fark edip öbür yere yönelirse. Onun için başlık merakı tahrik etmeli, lakin asla tatmin etmemelidir. Bu yüzden “Bu da olacak mıydı?”, “Herkesin ağzı açık kaldı!”, “Bakan üzücü yakalandı!” üzere saçma sapan başlıklarla karşılaşırız. Ha, o bakan da mesela Patagonya’nın bakanlarındandır fakat bunu daha başlıkta açık edecek kadar aptal değiliz. Hele bir tıklayın bakalım.
Öteki üç kâğıtlarımız daha var… COVID’le ilgili kısıtlamaların devamına mı karar verildi? Başlık: “Kısıtlamalar kalkıyor mu?”. Sonra metinde kısıtlamaların tarihçesini verirsiniz. Sonra satır başı: Pekala, kısıtlamalar kalkıyor mu? Bu pekilere bayılıyorum! Sonra hayır kalkmıyor diyecek zannediyorsunuz değil mi? Hiç bile değil, geçen ay ilan edilen kısıtlamaları detayıyla anlatırım. Sonra yeniden, “Peki, kısıtlamaları kalkıyor mu?”. Sona yakın bir yede kalkmıyor deyip işi bitirirsiniz. Kimileri daha da utanmaz olur. O “Peki” aranamelerinin her birinde bir irtibat koyarlar: “Haberin devamı”. Ben birinci pekide bırakıyorum. Hatta bu esrarlı başlıklara hiç tıklamıyorum.
HABERDE DEĞİL, TIKLAMADA, ZAPLAMADA REKABET
Bizde nasıl bilmiyorum; ABD ve Avrupa’da televizyon haberlerinde idare her 15 dakikada bir rating ölçüsüne bakıp hangi haberin izlendiğini, hangi haberde seyircinin zapladığını takip ediyor ve haberleri ona nazaran düzenliyormuş.
İnternet ve anında rating yokken de okuyucu yahut seyirci için rekabet vardı. Ancak müşterinin gazete yahut kanal değiştirmesi bugünkü kadar kolay değildi. Hani A gazetesi heyecan vermedi, bir de B ve C’ye bakayım… Bu lakin Ulusal Kütüphane’de yapılabilen bir hovardalıktı. Seyircinin zaplayacağı yüzlerce televizyon kanalı da yoktu. Hasebiyle gaye, onu anında tahrik etmek değil, kaliteyi ve doğruluğu göstererek uzun vadede bağlamaktı.
GERÇEK SÖYLEYENİ GERÇEKTEN KOVUYORLAR
Artık atlatma haber yok. Haberin doğrusu da palavrası da saniyeler içinde herkesin önünde. Maksat gerçeği değil, tıklattıranı, zaplattırmayanı yapmak yahut bulmak. İşte buna ABD’de icat edilen isimlerle “Post-gerçeklik” yahut “Alternatif gerçek” deniyor. Bunlar gerçek değil palavra. Lakin o denli palavralar ki, ya o palavrası okuyan/ izleyenin hoşlandığı palavra, yahut siyasetçinin işine gelen palavra. Cuma yazıma, “Chris Stirewalt, ABD’de yanlışsız haber yaptığı için çalıştığı haber kanalından kovulan bir gazeteci!” diye başlamıştım. Stirewalt’ın başına gelen post-gerçeklik dileğine da, alternatif gerçeklik talebine de tam uyuyor. Stirewalt, Arizona’da Trump ile Biden ortasındaki oy sayma yarışını yakından izliyor. Sayımı biten bölgelerdeki sayılarla, şimdi sayımı bitmeyen bölgelerin evvelki seçimlerdeki eğilimlerini de hesaba katarak bir varsayım yapıyor ve “Arizona’yı Biden alacak” diyor. Kestirimi gerçek ve Arizona’nın sonucunu gerçek bilen birinci gazeteci Stirewalt. Ödül: Yer yerinden oynuyor. Trump taraftarları isyan ediyor ve doğruyu bildiği için Stirewalt kanaldan kovuluyor.
Ne dersiniz? Türkiye’de buna misal öyküler cereyan ediyor mudur? Etmiyordur değil mi? Bizde basının tamamı, hakikat bildiğini yanlışsız muharrir. On gazete birebir başlıkla çıkar, Maliye Bakanı’nın istifasını iki gün sonra müellif ancak bu kadar kusur kadı kızında da bulunur.
Amerika ile başladık, Amerika ile bitireyim: “Söylediğinin yanlış olduğunu biliyorum, ama sen, kendi palavrasından, benim gerçeğimden emin olduğumdan daha eminsin”, demiş komedyen John Oliver. Ve “Cahil yanlışından her vakit emindir; bilge gerçeğinden her vakit tereddüt eder.” Bu da Einstein idi.
Karar
