Bakan Fidan, güncel bölgesel ve global gelişmelere ait Al Jazeera’nin sorularını yanıtladı.
İlk kısmı dün yayınlanan röportajın ikinci kısmında Fidan, Suriye’de PKK/YPG’nin kendisine ilişkin bir idare ve güç alanı istediği için yeni idareyle uyuşmasının mümkün olmadığını vurgulayarak, barışçıl bir formül bulunmasını umduğunu tabir etti.
Fidan, Türkiye’nin tavsiyesinin herkesin anayasal vatandaşlıktan eşit biçimde yararlanması olduğunu ve bunun toplumsal barışa büyük hizmet edeceğini belirtti.
“PKK’NIN 2 BİNE YAKIN TAKIMI ŞU ANDA SDG İDARESİNİN TEPESİNDE”
Bu barışın ikinci kıymetli ayağının da yasal devlet organları dışında hiçbir organın silah taşımaması olduğunun altını çizen Fidan, şunları kaydetti:
“PKK ve bağlı ögelerin Suriye’nin topraklarının üçte birini işgal ediyor olması, ki bunların büyük çoğunluğu Arap kentleri, yani Arapların olduğu yeri PKK işgal etmiş durumda. Bununla da kalmamış, petrolün ve doğal gazın olduğu yerlerin üstüne çökmüş durumda. Buradan petrol ve doğal gazı alıyor, Suriye halkına parayla satıp Irak’taki, İran’daki, Türkiye’deki PKK hareketlerine para gönderiyor. Artık bu türlü bir düzenek var. PKK’nın Türkiye’den, Irak’tan, İran’dan gelmiş 2 bine yakın takımı şu anda SDG idaresinin doruğunda oturuyor.”
Fidan, ABD ve Avrupa ülkelerinin hala PKK/YPG’ye takviye vermesinin sebebinin sağlanan hapishane hizmeti olduğuna dikkati çekerek, PKK/YPG’nin DEAŞ tutuklularını hapishanede tutma karşılığında, bir palavra üzerinden Suriye topraklarının üçte birini işgal ettiğini söyledi.
“SURİYE, IRAK VE TÜRKİYE’YE YÖNELİK TEHDİTLER ORTADAN KALKMALI”
Irak, Türkiye ve İran’dan getirdikleri bütün teröristlerin Suriye toprakları üzerinde koruma edildiğini aktaran Fidan, “Suriye’nin toprak bütünlüğüne tehditler, Irak’ın toprak bütünlüğüne tehditler, Türkiye’ye tehditler. Artık bunun olağan ortadan kalkması gerekiyor. İnşallah bunun bir suhuletle ortadan kalkacağına inanmak istiyorum.” diye konuştu.
Fidan, bu durum için muhakkak inisiyatifler olduğuna işaret ederek, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başkanı Neçirvan Barzani ile Türkiye’nin dostluğunun son derece ileri olduğunu tabir etti.
Terörle çabada IKBY’deki Kürt kardeşleriyle Türkiye’nin muazzam bir dayanışması olduğunu vurgulayan Fidan, “PKK’nın ataklarına, cürümlerine, kabahatlerine onlar da maalesef maruz kalmışlardır. Bunun karşısında bir dayanışma ortaya koyuyoruz. Onlar da Suriye’deki PKK zulmünden muzdaripler. Hasebiyle PKK’nın kendisini lağvetmesi, silah bırakması konusunda onların da telkinleri, çalışmaları var.” dedi.
“TÜRKİYE, BAŞINDAN BU YANA SURİYE’DE MUHALEFETİ DESTEKLEDİ”
Türkiye’nin Suriye muhalefetiyle münasebetlerine dair Fidan, başından bu yana muhalefeti desteklediklerini, bu dayanağın son yıllarda daha değerli hale geldiğini zira milyonlarca insanın iç savaştan ötürü Suriye’den Türkiye’ye yöneldiğini belirtti.
Fidan, o periyotta muhalefetin denetimi altındaki bölgede de 5 milyondan fazla insanın yaşadığını ve rejimin ilerlemesi durumunda bu insanların Türkiye’ye yönelmemesi için muhaliflerin güçlü olması ve ateşkesin devam etmesi gerektiğini anlatarak, Türkiye’nin de bunu sağlamaya çalıştığını söz etti.
Türkiye’ye gelen Suriyelilere büyük bir gururla mesken sahipliği yaptıklarına işaret eden Fidan, “Onlar da sağ olsunlar alın teriyle çalışan beşerler. Hakikaten dürüst, namuslu beşerler. İnşallah artık yeni Suriye’de hepsi inançla kendi ülkelerine dönerler.” dedi.
Fidan, Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed Şara’ya yönelik başka ülkelerden telaşlar olduğunu ve sonrasında bu yaklaşımın değişimine ait, Şara’nın yıllar içerisinde yanlışları görerek dersler çıkardığını ve İdlib’de toplumsal sorumluluk üstlenerek 4 milyon insanın temel gereksinimlerini sağlamaya çalıştığını anlattı.
“TÜRKİYE’NİN SURİYE’DEKİ YENİ İDAREYE TELKİNLERİ ÖNEMLİ”
Fidan, bu çeşit sorumluluk ve hizmetler ile devlet idaresinin yalnızca ideolojiyle olamayacağına dikkati çekerek, “Bu noktada İdlib’de geçen yıllar da çok fazla yarar gösterdi. Olağan Türkiye’nin telkinleri bu noktada değerli. Şayet artık radikal bir lisanı, milletlerarası cihadı savunan bir lisanı devam ettirirseniz, öbür örgütlerin başına gelenler ortada. Başta Türkiye olmak üzere herkes buna karşı çıkıyor. Bence bu noktada âlâ bir dönüşüm kıssası var, inşallah bu dönüşüm öyküsü Suriye’nin tamamı için de güzel olur.” diye konuştu.
Şara ile İdlib’e geldiği yıllarda tanıştığını anlatan Fidan, kendisine şu anki süreçteki ağır temas periyodunda de İslam, demokrasi, halka hizmet, temel hizmetler, belediye hizmetleri üzere birçok alanda Türkiye’nin deneyimini aktardıklarını söyledi.
Fidan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kendi hayatından da örnekler verdiklerini aktararak, Şara’nın da dünyayı okuyabilen zeki biri olduğunu söyledi.
Dışişleri Bakanı Fidan, Esed rejimi devrinde Suriye’nin kendi bölgesi ve herkes için tehdit üreten bir noktaya geldiğini belirterek, “Şimdi bundan kurtulmanın yolu bütün Suriye’nin geneline hitap eden, Suriye’nin toprak bütünlüğünü koruyan ve Suriye milletiyle barışık, Suriye milletinden neşet etmiş, Suriye ismine neşet etmiş bir idarenin olması. Onun için ben hem bölgemizin hem memleketler arası toplumun bu noktadaki olumlu yaklaşımını olağan buluyorum. İnşallah bu bu türlü devam eder.” diye konuştu.
“İRAN, BÖLGEDEKİ KAZANIMLARI İÇİN ÇOK DAHA FAZLASINI FEDA ETTİ”
Fidan, Suriye’deki gelişmelerin akabinde İran’ın siyasetlerine dair, “İran’ın bölge ülkelerindeki milisler üzerinden dış siyaset yürütme sıkıntısı, İran’ın uzun vakittir büyük bir riskle yönettiği bir siyaset. Kendine getirdiği birtakım kazanımlar var ancak bu kazanımları tutmak için harcadığı maliyet daha fazla. Irak’ta ve Suriye’de sahip olduğu kazanımları ayakta tutabilmek için, İran o kazanımlardan çok daha fazlasını feda etmek zorunda kaldı.” tabirlerini kullandı.
Bu dış siyaset yaklaşımının değişmesi gerektiğini İranlı yetkililere de söylediğini aktaran Fidan, bu cins siyasetler muvaffakiyet getirse de uzun vadede ve yapısal olarak hem İran sistemine hem bölgeye büyük bir yük oluşturduğunu vurguladı.
Fidan, yeni periyotta İran’ın gelişen olaylardan büyük dersler çıkardığını belirterek, bölgesel dayanışmanın artırılması gerektiğini ve artık eski kusurları devam ettirme vakti olmadığını vurguladı.
“BÖLGE DOMİNASYON KÜLTÜRÜNDEN KURTULMALI”
“Bölgenin bir ülke tarafından domine edilmesi kültüründen” kurtulması gerektiğinin altını çizen Fidan, “Ne Araplar, ne Türkler, ne Kürtler, ne İranlılar. Bunların bir dominasyonla, birbirini rahatsız etmeyle, birbirine tehdit oluşturmayla işinin olmaması lazım.” dedi.
Fidan, ülkelerin bir ortaya gelip kendi meselelerini çözmesi, dayanışma içinde olması, birbirine güvenlik, refah ve zenginlik sağlaması ve tehdit ve tahakküm kaynağı olmaması gerektiğine dikkati çekti.
İran’ın SDG ismini kullanan PKK/YPG terör örgütünü destekleme ihtimaline yönelik argümanlara ait Fidan, İran’ın geçmişteki üzere siyasetleri devam ettirmesinin hakikat bir yol olmayacağını vurguladı. Fidan, “Eğer siz öbür bir ülkedeki bir kümesi destekleyerek orada rahatsızlık oluşturmak isterseniz, öbür bir ülke de sizdeki diğer bir kümesi destekleyerek size rahatsızlık oluşturmak ister. Yani dünyada artık hiçbir şey gizlenemiyor. Sizde olan yetenekler diğerinde da var. Münasebetiyle camınıza taş atılmasını istemiyorsanız diğerinin camına taş atmayacaksınız.” diye konuştu.
Fidan, bölgede İran ile bir olağanlaşmaya gidilip gidilmediğine ait, İran’da aşikâr kümelerin Suriye ve Irak sorununu kayıp ve çıkar üzerinden okuyabileceğini fakat ülkenin genelinde akıllı devlet insanlarının bunu farklı okuyabileceğini söyledi.
Suriye’nin Suriye milletinin yararı olduğunu ve kimsenin gidip Suriye’ye yapması gerekenleri söyleyerek egemenliklerini tahakküm edecek bir yapıda olmaması gerektiğini vurgulayan Fidan, bunun kendi ahlakına ve Türk dış siyasetine alışılmamış olduğu belirtti.
Aynı formda öteki ülkelerin de bölgedeki öteki ülkelerle alakalarını tahakküm etme üzerinden tanımlamamaları gerektiğinin altını çizen Fidan, ülkelerin işbirliği yaparak birbirine daha çok kazandıracağını lisana getirdi.
Fidan, bir ülkeyi denetim altına alma üzere 18-19. yüzyıla ilişkin fikirle devam edilirse “sömürücü” durumuna düşüleceğini ve o ülkenin sorunlarının daha çok içine girileceğini tabir etti.
Suriye’deki sorunlar artsa da İran ve Rusya’nın bir şey yapamadığına işaret eden Fidan, bir sorunu ülkenin kendisinin çözmesi gerektiğini vurguladı.
“TAHAKKÜM KURMA YAKLAŞIMI TÜRKİYE’NİN VİZYONUNA AYKIRI”
Fidan, Suriye’nin kendi ulusal ögelerinin şu anda yeni hükümet kurduklarını ve Türkiye’nin yapabileceğinin ise takviye vermek olduğunu anlatarak, “Ama şayet haşa biz bunları yönetelim, bunların üzerinde tahakküm kuralım, bunlar bizim dediklerimizi yapsınlar üzere bir yaklaşım olursa, bizim aslında bölgede geliştirmek istediğimiz vizyona bu ters. Dayanışma içinde olmamız lazım. Herkesin aklı var, herkesin nefsi var, herkesin onuru var. Herkes kendisini en az benim kadar vatansever, milliyetçi, bedellerine bağlı, onur ve izzet içerisinde yaşamaya paha olan bir birey olarak görüyor. Sonuçta benim bunu dikkate almam lazım.” diye konuştu.
Fidan, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ın, ülkesini büyük bir süratle kalkındırma yolunda çalıştığının görüldüğünü tabir ederek, ülkesini resmen transforme ettiğini ve bunun ehemmiyetine değindi.
Altyapı ve üstyapı projelerinin, toplumsal projelerin, kurumsal projelerin, teknoloji projelerinin kıymetli olduğunu vurgulayan Fidan, bölge ülkelerinin büyük bir kalkınma atağı içerisinde olduğunu söyledi.
Fidan, bunun hem bölge için hem de İslam dünyası için çok güzel olduğunu vurgulayarak şunları kaydetti:
“Bakın Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Bahreyn, Umman… Buralarda muazzam kalkınma atılımları var. Irak’a bakın, Irak’ta şu anda Sayın Sudani’nin yönetimi altında hakikaten altyapı üstyapı sorunlarını halletmek için elinden geleni yapmaya çalışıyor. Onlar da kalkınmaya çalışıyorlar. Mısır’a gidin, Sayın Sisi’nin ifadesiyle, en büyük düşmanlığı yoksulluk olarak tanımlamış. Büyük bir kalkınma atağı içerisine girmek istiyor. Yani İslam dünyasının, Arap dünyasının makus talihini değiştirmek isteyen idareler var. Sahiden ellerindeki imkanları, memleketi daha fazla kalkındırmak, halkın temel sıkıntılarını çözmek için harcamaya çalışan başkanlar görüyoruz.”
Bunu herkes için tarihi bir baht olarak nitelendiren Fidan, “Hepimizin bu noktada bir ortaya gelip, tek başımıza sorunlar karşısında kalmayı değil de daima birlikte ekonomik kalkınma, güvenlik, terörle uğraş, dünyadaki teknolojinin gerisinde kalmama üzere ana meselelere yönelik çok önemli dayanışma imkanı.” dedi.
“KUDÜS’ÜN STATÜSÜNÜN GİDEREK YIPRATILMASI KABUL EDİLEMEZ”
Fidan, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bölgeye ve bölge ülkelerine yönelik siyasi vizyonu ve kuşatıcılığı olduğunu söyleyerek, bilhassa bölgedeki Müslüman ülkelerle zahmet içerisinde olmamak konusunda büyük bir hassasiyet bulunduğunu kaydetti.
Bakan Fidan, “Zaten tarihsel olarak akrabalarımız, komşularımız, Türkler, Araplar, Kürtler, Farslar daima birlikte iç içe girmiş durumdayız bölgede” dedi.
Kudüs ve Filistin halkının, Türk halkının hassasiyeti olduğuna dikkati çeken Fidan, Türkiye’de seçimle iktidara gelen her iktidarın halkın hassasiyetine kulak vermek zorunda olduğunu belirtti.
Fidan, Filistinlilerin göz nazaran göre bayan, çocuk demeden öldürülmesi, hapsedilmesi ve topraklarının işgal altında tutulmasının ve Kudüs’ün statüsünün giderek yıpratılmasının kabul edilecek bir şey olmadığının altını çizdi.
Türkiye’de bunu kabul edebilecek bir iktidar olmadığını söyleyen Fidan, şunları kaydetti:
“Bu halkın kendi kültürel kodlarına, inanç kodlarına işlemiş bir şey. Lakin bizde şu da var. İspanya’dan kaçan Musevileri konuk etmiş bir milletiz biz, almışız. İkinci Dünya Savaşı’nda Hitler’in zulmünden kaçmış Musevileri bağrımıza basmış bir ülkeyiz. Bizim Musevilerle sorunumuz yok. Bizim İsrail devletinin Siyonizm’e dayalı yayılmacı siyasetleriyle sorunumuz var. Memleketler arası sistem sana orada bir devlet vermiş. Sen niçin oburunun devlet sahibi olmasını istemiyorsun 67 hudutlarına dayalı? Bizim devlet kaygımız, biz İsraillilere kaç kere dedik, bizim siz Filistinlilere dokunmadığınız sürece, onları öldürmediğiniz sürece, Mescid-i Aksa ile ilgili sorun olmadığı sürece bizim bir kahrımız yok. Lakin bunlar olduğu vakit, yani bizim halkımızın buna reaksiyonsuz kalması, münasebetiyle bu halkın seçtiği idarenin, siyasal liderliğin sessiz kalması mümkün değil.”
İsrail’in dışındaki Yahudi toplumunda çok makul düşünen, kozmik düşünen beşerler olduğunu söyleyen Fidan, devlet kurmak, onur içinde yaşamak, nasıl kendisinin istediği bir şey ise birebir hakkı diğerine vermekte sorun görmeyen, faziletli, temel fazilet ve ahlak sahibi insanların da bulunduğunu belirtti.
Fidan, bu insanların da sesinin duyulması gerektiğini aktararak, “Şu anda (Binyamin) Netanyahu’nun bölgedeki ülkelerin askeri zayıflığını istismar ederek, Amerika’nın da sonsuz gücünü ardına alarak ve ruhsal harekatla da yanlış bir kıssa anlatarak, bölgede yürüttüğü siyasetlerin ne uzun vadede İsrail’e yararı olacak ne şeye… Yani umarım akıllarını başlarına toplarlar, yoksa yani bunu tarih gördü. Bu çeşitten, yani öteki bir fantezi dünyası içinde yaşayan insanların sonunun yeterli olmadığını tarih gösterdi.” diye konuştu.
Fidan, İsrail’in 7 Ekim 2023’ün akabinde gücünün nasıl etkilendiğine ait soruya, “Netanyahu taktik gayelere ulaşmakta başarılı bir önder. Hatta tehlike de burada. Fakat bütün bu taktik muvaffakiyetleri topladığınız vakit büyük bir stratejik hezimete hakikat gidiyor. Artık buradaki sırrı düşünmek lazım. Yani bu kadar taktik başarıyı üretip de bu kadar büyük bir stratejik yenilgiye, lanetlenmeye maruz kalmak nasıl mümkün oluyor? Demek ki stratejiyi baştan yanlış kuruyorsunuz. Stratejiyi baştan yanlışsız kurgulamak lazım. Artık tarih zati bu çeşitten adamlarla dolu. Taktik muvaffakiyetlerini kutsayıp, önemseyip bunların toplamda ürettiği büyük stratejik kaybı göremeyen başkanlar var.” cevabını verdi.
“SUUDİ ARABİSTAN’IN, OLAĞANLAŞMAYI İKİ DEVLETLİ TAHLİLE BAĞLAMASI OLAĞANÜSTÜ ÖNEMLİ”
Suudi Arabistan’ın İsrail ile olağanlaşma konusunda çok önemli ve onurlu bir çıkışı olduğunu söyleyen Fidan, “Normalleşmeyi iki devletli tahlile bağlaması olağanüstü kıymetli bir husus. Bu hem Ürdün’ün hem Mısır’ın durumunu da güçlendiren bir duruş. Aslında Suudi Arabistan nitekim bu noktada güçlü bir duruş ortaya koyuyor. Bu duruşa takviye vermek lazım.” dedi.
Fidan, olağanlaşma sürecinin iki ayağı olduğunu belirterek, birincisinin ABD ile Suudi Arabistan’ın yürüttüğü muahede ve bağlar ve İsrail ile olağanlaşmaya bakan kısmı olduğunu söyledi.
Bakan Fidan, “Benim görüşmelerden gördüğüm, iki devletli tahlil hayata geçmediği, kabul edilmediği sürece bir olağanlaşmanın olacağını da düşünmüyorum.” ifadesini kullandı.
– “Filistin probleminin geneline ait Trump’ın oynayabileceği tarihi bir rol var”
Filistin sorunu geneline ilişkin ABD Başkanı Donald Trump’ın oynayabileceği tarihi bir rol olduğunu söyleyen Fidan, “O da yani tıpkı Ukrayna sıkıntısında olduğu üzere savaşı nasıl durdurdu? Burada da bütün dünyanın kabul ettiği iki devletli tahlil konusunda İsrail’i ve Sayın Netanyahu’yu ancak bastırabilecek insan Sayın Başkan Trump.” dedi.
Fidan, Trump’ın bunu yapmayı tercih ettiği takdirde, hem İsrail’in güvenliği konusunda daha makul adım atmış olacağını hem Arapların istikrarı ve Filistinlilerin devlete kavuşması konusunda önemli adımlar olabileceğini vurguladı.
Bölgede hem olağanlaşma olabileceğini hem de ABD’nin üzerinden bir yük alınacağını lisana getiren Fidan şunları kaydetti:
“İsrail’in daima bu kadar yayılmacı ve düşman ürettiği bir bölgede kendisini tehdit altında hissediyorum dedikçe Amerika oraya daima kaynak ayırmak zorunda. Bu kaynağı ne kadar ayırabilir, ne kadar mühletle ayırabilir bilmiyorum. Bakın Amerika 50 sene, 60 sene Avrupa’ya kaynak ayırdı ve bir gün dedi ki artık ben bu kaynağı ayırmıyorum dedi. Avrupa apansızın kendisini açıkta gördü. Birebirini 10 sene sonra, 15 sene sonra İsrail için söylemeyeceği ne malum?”
Fidan, diğerinin dayanağıyla, ABD’nin zihnine de oturarak bir noktaya kadar plan yapılacağını, bunun sürdürülebilir ve garantisi olan bir siyaset olmadığını vurgulayarak, “Amerika yarın öbür gün fikir değiştirse ne yapacaksınız?” dedi.
– “PKK’yı destekleme tarafındaki mecburiyetten Amerika’nın çıkması gerekiyor”
Türkiye’nin Trump’tan beklentisine ait Fidan, Trump ile bağlantıların birinci devrinde başladığını ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile önderler seviyesinde güzel bir münasebet içinde olduğunu tabir etti.
Fidan, “Burada o devir ortaya koyduğumuz bir bağlantı anlayışı vardı. Bunlarda Türkiye’nin Amerika ile olan bağlarının temel ekseninde her vakit için güvenlik olmuştu. Cumhurbaşkanımız dedi ki güvenlik kıymetli bir ayak ancak artık çağdaş vakitlerde yaşıyoruz, iktisat de en az güvenlik kadar değerli.” diye konuştu.
ABD ile ticari bağlantıların ve potansiyelin ağır olduğuna dikkati çeken Fidan, birçok alanda ihracatta bulunulduğunu lisana getirdi.
Fidan, ABD ile teknoloji alanında işbirliği yapıldığını, güç alanında da işbirliğinin geliştirilmesi gerektiğini vurguladı.
“Üçüncüsü Amerika’yla, bilhassa Suriye’de DEAŞ’la çaba konusunda bir bağ parametresini yine gözden geçirip, Türkiye için tehdit oluşturan PKK’yı destekleme istikametindeki mecburiyetten Amerika’nın çıkması gerekiyor.” diyen Fidan şunları kaydetti:
“Bu bizim için olağanüstü değerli bir ulusal güvenlik sıkıntısı. Zira orada Amerika için taktik bir durum, DEAŞ’lıları mahpusta tutma işi ancak onu yaparken kullandığı PKK’lıyı destekleme problemi bizim için bir ulusal güvenlik konusu ve Amerika ile ortamızda da hakikaten toksik bir husus bu. Bunun çıkması gerekiyor. Ondan sonra Türkiye üzere çok güçlü bir ülkenin bölgesindeki güçlü bir ülkenin Amerika’yla bir arada bu bölgede çok olumlu katkılar verebileceğini düşünüyorum.”
